Przyczyny wątpliwości prawnych
Niewątpliwie przyczyn kontrowersji w omawianej kwestii należy upatrywać w regulacji ustawy o własności lokali. Z art. 18 wynika możliwość powierzenia przez właścicieli lokali zarządu osobie fizycznej lub prawnej na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego lub uchwały zaprotokołowanej przez notariusza. Przepisy nie wskazują jednak, jaka powinna być szczegółowa treść takiej umowy lub uchwały, zwłaszcza jeśli chodzi o zakres powierzanego zarządu. Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że wspólnoty mieszkaniowe często powierzają bieżące zarządzanie nieruchomością podmiotom trzecim, nie w trybie art. 18 ustawy, lecz na podstawie umów cywilnoprawnych w zwykłej formie.
Podstawa prawna reprezentacji przez zarządców „zwykłych”
Rozważmy wpierw sytuację zarządcy pełniącego swoje funkcje na rzecz wspólnoty w oparciu o umowę w zwykłej formie. Tu sprawa jest dość oczywista. Taki zarządca może reprezentować wspólnotę mieszkaniową w postępowaniu sądowym tylko i wyłącznie jako pełnomocnik, o którym mowa w art. 87 § 1 kpc, tj. jako osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony postępowania. Przy czym, stosownie do treści art. 89 § 1 kpc, musi przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy (ewentualnie wierzytelny odpis pełnomocnictwa).
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej spółce
Podstawa prawna reprezentacji przez zarządców ustanowionych w trybie art. 18 ustawy o własności lokali
Zdecydowanie bardziej kontrowersyjna jest sytuacja zarządcy, któremu powierzono zarząd w trybie przewidzianym w art. 18 ustawy o własności lokali.
W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2005 roku III CZP 62/05 skład orzekający zajął dość liberalne stanowisko w tej kwestii. Mianowicie uznał, że zarządca nieruchomości wspólnej, ustanowiony w trybie art. 18 ustawy, może występować w imieniu właścicieli lokali tworzących wspólnotę mieszkaniową przed sądem i to nawet przy brak stosownych upoważnień w tej kwestii w umowie bądź uchwale. W takim bowiem wypadku prawną podstawę reprezentacji procesowej należy wyprowadzić z treści art. 21 ust. 2 ustawy w zw. z art. 33 ustawy. Innymi słowy, sam fakt powierzenia zarządu w trybie art. 18, bez względu na sposób określenia jego zakresu, uprawnia zarządcę do reprezentowania wspólnoty przed sądem.
Stanowisko powyższe, na potrzeby postępowania sądowo - administracyjnego, podtrzymał (a w zasadzie jeszcze bardziej zliberalizował) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu. W wyroku z dnia 11 sierpnia 2009 roku II SA/Po 56/2009 stwierdził, iż powołanie zarządcy w oparciu o art. 18 ustawy o własności lokali powoduje, że jest on organem reprezentującym wspólnotę na zewnątrz. Uprawnienie powyższe obejmuje również możliwość reprezentowania wspólnoty w toczących się postępowaniach administracyjnych, których jest ona stroną, jak również udzielania dalszego pełnomocnictwa.
Odmienne zapatrywanie w omawianej kwestii wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 stycznia 2009 roku III CZP 129/08, w której uznał, że zarządca w rozumieniu art. 18 ustawy o własności lokali jest tylko przedstawicielem wspólnoty (a nie jej organem) i dla umocowania do działania w jej imieniu potrzebuje pełnomocnictwa (art. 96 kc, art. 86 i 87 kpc). Zatem reprezentowanie wspólnoty mieszkaniowej przed sądem przez zarządcę wymaga wyraźnego umocowania w umowie o określeniu sposobu zarządu nieruchomością wspólną bądź w uchwale o zmianie tej umowy (ewentualnie w odrębnym dokumencie pełnomocnictwa). Brak takiego upoważnienia wyklucza możliwość zastępstwa procesowego wspólnoty przez zarządcę. W szczególności niedopuszczalne jest poszukiwanie podstawy umocowania w art. 21 ust. 2 ustawy w zw. z art. 33 ustawy o własności lokali.
Słuszne, choć niewątpliwe bardziej rygorystyczne, jest drugie z przedstawionych stanowisk. Tylko bowiem taka interpretacja daje się pogodzić z ogólnymi przepisami zawartymi w kodeksie cywilnym oraz kodeksie postępowania cywilnego, a dotyczącymi w szczególności organów osób prawnych i tzw. ułomnych osób prawnych (art. 38 kc) oraz pełnomocnictwa procesowego (art. 87 kpc). Trudno znaleźć silne i przekonywujące argumenty jurydyczne przemawiające za przyjęciem, że ustawa o własności lokali stanowi wyjątek od ogólnych reguł.
Jakie są uprawnienia stron w toczącym się postępowaniu administracyjnym?
Skutki procesowe i materialno prawne niewłaściwego umocowania zarządców
Reasumując, w interesie wspólnot mieszkaniowych leży dołożenie należytej staranności w zakresie prawidłowego umocowania zarządców do reprezentowania ich w postępowaniach sądowych bądź poprzez precyzyjne upoważnienie w umowie lub uchwale, o których mowa w art. 18 ustawy o własności lokalu bądź poprzez sporządzenie odrębnego dokumentu pełnomocnictwa. Skutki zaniedbań w tym zakresie mogą bowiem prowadzić do bardzo negatywnych dla wspólnot konsekwencji, nie tylko procesowych (zwrot pozwu, nieważność postępowania), ale także materialnoprawnych (np. przedawnienie dochodzonych roszczeń majątkowych wskutek zwróconego pozwu).