Utwory pracownicze naukowe w instytucji kultury
Zgodnie z art. 14 pr.aut. jeżeli w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, instytucji naukowej przysługuje pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Pierwszeństwo opublikowania wygasa, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od dostarczenia utworu nie zawarto z twórcą umowy o wydanie utworu albo jeżeli w okresie dwóch lat od daty jego przyjęcia utwór nie został opublikowany.
Jest to swoista licencja ustawowa ustanawiająca pierwszeństwo publikacji dla pracodawcy.
Analizując poszczególne elementy warto zwrócić uwagę na następujące kwestie związane z niniejszym przepisem.
Zobacz: Ochrona praw autorskich i pokrewnych - odpowiedzialność karna
Instytucja naukowa
Według niektórych przedstawicieli doktryny określenie to odnosi „nie tylko do jednostek, w których działalność naukowa jest działalnością podstawową, lecz także –- do tych jednostek, w których działalność naukowa ma charakter uboczny”. Wynika to z faktu iż ustawa o prawie autorskim mówi o instytucji naukowej a nie jednostce naukowo- badawczej. Istnieje bowiem ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych.
Utwór naukowy
Nauka – zgodnie z leksykalną definicją – to „działalność społeczna mająca na celu obiektywne i adekwatne poznanie rzeczywistości wyrastające z potrzeby jej opanowania i przekształcenia przez człowieka” .
Zdaniem przedstawicieli doktryny utwór naukowy to utwór (tj. dzieło indywidualne i twórcze), który stanowi „rezultat naukowego procesu poznawczego i który równocześnie, w swej podstawowej funkcji komunikacyjnej, jest zorientowane nie <> ”.
Pracownik naukowy
By mówić o utworach naukowych pracowniczych trzeba jednoznacznie podkreślić iż chodzi o utwory tworzone przez pracowników naukowych. Podstawową bowiem przesłanką nabycia praw publikacji utworu naukowego przez instytucję naukową jest fakt iż owa instytucja zatrudnia pracownika (nie będzie więc utworem naukowym pracowniczym utwór stworzony przez osoby „pracujące” na podstawie umów cywilno-prawnych, stażystów a także magistrów czy doktorantów jeśli nie mają podpisanej umowy o pracę z instytucja naukową).
Zobacz: Czym są organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi?
Obowiązki służbowe
Utwór naukowy, pracowniczy to taki utwór, który został stworzony w ramach obowiązków służbowych. Tutaj rodzi się najwięcej wątpliwości.
Według J. Barty, R. Markiewicza do tej kategorii zalicza się będą w szczególności:
- utwory naukowe powstające w ramach planów prac jednostek organizacyjnych instytucji;
- utwory naukowe tworzone z polecenia lub pod nadzorem przełożonego twórcy utworu;
- prace doktorskie i habilitacyjne, jeżeli ich autorzy są pracownikami szkoły wyższej lub innej instytucji naukowej.
Przy czym, co wato podkreślić, o przynależności do kategorii utworów naukowych nie będzie decydować nazwa stanowiska, na którym zatrudniony jest pracownik naukowy. Wystarczające jest bowiem iż wykona utwór naukowy w ramach obowiązków pracowniczych – zgodnie z planem lub/i pod nadzorem pracodawcy.
Pierwszeństwo publikacji
Stosownie do art. 14 ustawy pr.aut. zatrudniony w jednostce naukowej twórca pracowniczego utworu naukowego doznaje pewnych ograniczeń w możliwości korzystania ze swoich autorskich praw majątkowych. Oznacza to iż instytucja naukowa ma pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika.
Co to oznacza w praktyce
Instytucja naukowa nie nabywa prawa autorskiego do utworu. Ma jedynie prawo do pierwszej publikacji. Instytucja naukowa jako pracodawca może wystąpić przeciwko każdemu, kto z naruszeniem jej uprawnienia opublikował tego rodzaju dzieło, obojętnie czy za zgodą, czy bez zgody twórcy. Przy czym nie znaczenia fakt rozwiązania umowy o pracę.
Zobacz: Prawa do nadań programów oraz pierwszych wydań – porada
Wynagrodzenie dla twórcy
Jeśli co innego nie wynika z umowy o pracę, korzystając z prawa pierwszeństwa publikacji twórcy (pracownikowi naukowemu) należy się wynagrodzenia. Należy również zauważyć iż co do zasady należy zawrzeć z twórcą naukowym umowę na pierwszą publikację utworu naukowego.
Wygaśnięcie prawa do pierwszej publikacji
Prawo do pierwszego opublikowania utworu wygasa, jeżeli w ciągu 6 miesięcy od dostarczenia pracodawcy utworu nie zawrze on z twórcą umowy wydawniczej, albo jeżeli utwór nie zostanie opublikowany w okresie dwóch lat od jego przyjęcia przez pracodawcę.