Zgodnie z art. 12 prawa autorskiego jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Przepis ten wymaga pewnych wyjaśnień
Przede wszystkim podkreślić należy, że jeśli mówimy o pracowniku jako twórcy mamy na myśli osoby zatrudnione na umowę o pracę. Artykuł 12 prawa autorskiego nie będzie miał więc zastosowania do osób, które „pracują” na podstawie umów cywilnoprawnych (umowy o dzieło, umowy zlecenia) i – jak się wydaje – zatrudnionych na podstawie cywilnoprawnych kontraktów managerskich. Nie będą również pracownikami osoby zatrudnione na tzw. staż czy też w ramach wolontariatu lub bezpłatnych praktyk.
Zobacz: Jaka jest istota majątkowych praw autorskich? - odpłatność
Definicje
Problematyka tzw. utworów pracowniczych to styk dwóch gałęzi prawa – prawa autorskiego oraz prawa pracy. Definicje „umowy o pracę”, „pracownika” czy „pracodawcy” znajdziemy w Kodeksie pracy – prawo autorskie nie tworzy bowiem żadnych odrębnych definicji legalnych.
Pracownikiem, w świetle art. 2 kodeksu pracy jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Za pracodawcę, zgodnie z art. 3 kodeksu pracy, uważa się natomiast jednostkę organizacyjną, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osobę fizyczną, jeżeli zatrudniają one pracowników.
Zgodnie zaś z art. 22 tegoż kodeksu przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Różne zawody
W tym miejscu należy podkreślić iż art. 12 prawa autorskiego będzie mieć zastosowanie jeśli „umowa o pracę nie stanowi inaczej”. W przypadku wielu osób tzw. kreatywnych umów o pracę zawierają klauzulę iż nawet w przypadku tworzenia przez te osoby utworów, prawa autorskie zostają przy twórcach i w żadnej sytuacji nie przechodzą na pracodawcę.
Takie klauzule umowne mogą mieć np. programiści komputerowi – w ich wypadku prawo autorskie stanowi iż już w momencie ustalenia programu komputerowego pracodawca nabywa prawa autorskiego do utworu komputerowego. Takie zastrzeżenia mogą mieć – i często mają – graficy, artyści plastycy, fotograficy, rzeźbiarze.
Zobacz: Jak przenosić autorskie prawa majątkowe?
Art. 12 Prawa autorskiego mówi o tworzeniu przez pracownika utworów. Definicję utworu zawiera art. 1 prawa autorskiego. Zgodnie z tym artykułem utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Trzeba przy tym zaznaczyć iż nie każde dzieło może być utworem.
Jeśli np. twórca jest fotografem i ma za zadanie dokumentować produkty danej firmy (zdjęcia katalogowe) to nie zawsze będą to dzieła twórcze. Często nawet mimo ogromu wysiłku w stworzenie jakiegoś dzieła nie będą spełnione przesłanki utworu bo efekt np. będzie przewidywalny już w momencie rozpoczynania pracy. Brak zaś wkładu twórczego w dane dzieło oznacza iż nie możemy mówić o ochronie prawno- autorskiej takiego dzieła.
Prawo autorskie przenosi na pracodawcę prawa autorskie majątkowe do utworów stworzonych przez pracownika. I tu trzeba zrobić kolejne zastrzeżenie. Chodzi bowiem tylko o takie utwory, których tworzenie wynika z zakresu obowiązków, jest konkretyzacją stosunku pracy. Zapis „inne zlecone przez pracodawcę”, który jest niemal w każdym zakresie obowiązków nie przesądza iż do każdego utworu stworzonego przez pracownika pracodawca nabędzie prawa.
Wyobraźmy sobie np. sytuację gdy w firmie pracuje księgowa, która w czasie godzin pracy, zamiast pracować, pisze powieść przygodową. Powieść pisana jest na komputerze służbowym, księgowa drukuje tę powieść na papierze pracodawcy, kopiuje na służbowej kopiarce, binduje itp. wykorzystuje więc sprzęt pracodawcy oraz wykonuje utwór w godzinach pracy.
Kto ma prawa autorskie do tego utworu? Śmiem bronić poglądu iż owa księgowa. Zakresem obowiązków osoby pracującej w tzw. księgowości nie jest bowiem pisanie książek ale dokonywanie pewnych czynności rachunkowych, obliczanie podatków dochodów i przychodów.
Fakt iż księgowa tworzy utwory w godzinach swojej pracy i na sprzęcie pracodawcy o niczym nie świadczy. Owszem może być podstawą do wyciągnięcia konsekwencji służbowych ale nie do nabycia przez pracodawcę utworu.
Prawa osobiste
Na marginesie niniejszych rozważań podnieść należy iż z artykułu 12 prawa autorskiego wynika iż pracodawca nabywa prawa autorskie majątkowe. Pozostają zaś cały czas przy twórcy prawa autorskie osobiste (prawo do autorstwa utworu objawiające się m.in. w konieczności podpisywania twórcy pod utworem, prawo do rzetelnego wykonania czy do pierwszego udostępniania utworu publiczności).
O tym warto pamiętać, bo brak naruszenia prawa autorskiego majątkowego nie świadczy o braku naruszenia praw autorskich osobistych.
Zobacz: Prosta informacja prasowa a prawo autorskie
Autorka artykułu jest prawnikiem, specjalistą w zakresie prawa prasowego, autorskiego oraz własności przemysłowej - kancelaria@mbrzozowska.pl