Prawo autorskie jest specyficzne. Z jednej strony chroni twórcę przed nieuprawnionym wykorzystywaniem jego utworów przez osoby trzecie, a z drugiej wprowadza ograniczenia na rzecz udostępnienia efektów jego pracy innym podmiotom. Starcie tych dwóch tendencji w ramach jednej gałęzi prawa powoduje, że celem stało się poszukiwanie złotego środka mającego wyważyć oba kierunki. Ustawodawca starał się objąć opieką twórcę, szukając w tym samym czasie sposobu na stworzenie swobodnego dostępu do jego utworu. Rozwiązaniem problemu miało być wprowadzenie limitu czasowego dla ochrony prawnoautorskiej (konkretnie ochrony praw autorskich majątkowych). Zamiast rzeczywistego postawienia pacjenta na nogi mamy tymczasowy efekt placebo.
Nie dotykaj przez 70 lat
Okres ochrony ulegał licznym modyfikacjom. Ustawa z 1926 roku wprowadzała okres 50 lat, a ustawa z 1952 roku - 20 lat. Następnie ochronę przedłużono do 25 lat, aby w 1994 roku przywrócić okres 50-letni.
Znowelizowana w 2000 roku ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r.o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tekst pierwotny: Dz. U. 1994 r. Nr 24 poz. 83) nie pozostawia złudzeń – utwór podlega ochronie przez okres 70 lat, co do zasady, od daty śmierci twórcy.
W przypadku współautorstwa okres 70 lat liczony jest od daty śmierci najpóźniej zmarłego współtwórcy.
Polecamy: Opłata reprograficzna 2012
Dla utworów audiowizualnych czas ochrony (także 70 lat) ustalany jest w oparciu o datę śmierci najpóźniej zmarłej jednej z następujących osób: reżyser główny, autor scenariusza, autor dialogów, kompozytor muzyki.
Utwory wydane pod pseudonimem, a także anonimowe korzystają z ochrony przez 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia. W braku rozpowszechnienia termin liczony jest od daty ustalenia (uzewnętrznienia) utworu. Jeżeli pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub ujawnił swoją tożsamość stosuje się generalną zasadę wyznaczania ochrony od daty śmierci autora.
Utwory, co do których prawa autorskie majątkowe przysługują z mocy ustawy innym podmiotom niż twórca (np. dzieła zbiorowe – prawa dla wydawcy/producenta) okres ochronny (70 lat) liczony jest od daty rozpowszechnienia, a w jego braku, daty ustalenia.
Polecamy: Licencje Creative Commons
Korzystaj (nie)odpłatnie
Utwory, które nie korzystają już z ochrony mogą być nieodpłatnie wykorzystywane. Zainteresowani muszą pamiętać o poszanowaniu praw autorskich. Wyjątkiem jest ciążący na wydawcach i producentach obowiązek uiszczania opłaty na rzecz Funduszu Promocji Twórczości (domain public payant). Nieco inna sytuacja, ale również stanowiąca wyłom od zasady, ma miejsce w przypadku dzieł zbiorowych. Osoby zainteresowane eksploatacją niechronionych dzieł zbiorowych muszą przed jej dokonaniem uzyskać zgodę podmiotów uprawnionych do części składowych dzieł.
Uważaj, bo ochrona może odżyć
Jak się okazuje prawo autorskie nie tylko kryje w sobie konflikt między ochroną praw twórcy i interesami osób zainteresowanych korzystaniem z utworu, ale nawet ociera się o transcendencję. Ustawodawca przewidział bowiem... odżycie ochrony.
Chodzi o utwory, do których ochrona wygasła przed wejściem w życie przywołanej wcześniej ustawy (tj. przed 4 maja 1994 roku). W ich przypadku prawa autorskie majątkowe odżywają i trwają do czasu upłynięcia okresu ochronnego wynikającego z obliczeń dokonanych na nowych zasadach.
Myśląc o wykorzystaniu dzieła autora trzeba pamiętać również o tym, że utwory, w stosunku do których ochrona wygasłaby z uwagi na regulacje jeszcze z przed wejścia w życie obecnej ustawy z 1994 roku, korzystają z przedłużonej ochrony. Także obliczanej według zasad obowiązujących po 4 maja 1994 roku.
Polecamy: Prawo autorskie 2013: Komisja chce zmian w OZZ-etach