Podkreślić należy iż cały art. 4 pr.aut. ma charakter wyjątku i tak winien być interpretowany. Pamiętać należy bowiem iż ratio legis przepisu związane jest z interesem publicznym, związanym ze swobodą dostępu i korzystania z tego rodzaju materiałów, pomimo, iż często mogą być uznane za rezultaty pracy twórczej zasługujące na ochronę prawno-autorską.
Kategorie w/w dóbr niematerialnych nie zostały zdefiniowane na użytek prawa autorskiego, zatem przy ich interpretowaniu konieczne jest posługiwanie się kontekstem właściwych, odrębnych przepisów.
Czym jest dokument urzędowy
Pojęcie dokumentu urzędowego zostało sprecyzowane zarówno w kodeksie postępowania administracyjnego jak i kodeksie postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 76 § 2 k.p.a oraz 244 § 2 k.p.c. „dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzanych przez organy jednostek organizacyjnych lub podmioty, w zakresie poruczonych im z mocy prawa lub porozumienia spraw wymienionych w art. 1 pkt 1 i 4.”
Zobacz: Utwór na gruncie prawa autorskiego
Warto również przytoczyć definicję z ustawy o dostępie do informacji publicznej - art.6 § 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej (u.d.i.p.) precyzuje iż „dokumentem urzędowym w rozumieniu ustawy jest treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwalona i podpisana w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego w rozumieniu przepisów kodeksu karnego w ramach jego kompetencji, skierowana do innego podmiotu lub złożona do akt sprawy.”
Bardzo bogate orzecznictwo dotyczące pojęcia dokumentu urzędowego, nie pozwala na przytoczenie wszystkich wyroków, niemniej jednak kilka warto w tym miejscu przedstawić.
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego „dokumentem urzędowym jest dokument sporządzony w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania. Stanowią one dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone lub zaświadczone” .
W innym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza iż „dokumentem urzędowym zaś jest treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwalona i podpisana w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego, w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, w ramach jego kompetencji, skierowana do innego podmiotu lub złożona do akt. (…).” .
Materiały urzędowe
Ustawodawca w art. 4 ust.2 pr.aut. wyłącza spod ochrony prawa autorskiego również materiały urzędowe, nie precyzując jednak co oznacza pojęcie urzędowego materiału.
Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego materiałem urzędowym jest wszystko, co nie będąc „dokumentem” jest „urzędowe”, wszelki materiał pochodzący od urzędu albo dotyczący sprawy urzędowej albo też powstały w rezultacie procedury urzędowej (tj. urząd jest za nie odpowiedzialny). Jest to pojęcie znacznie szersze od pojęcia ,, dokumentu urzędowego’’. Przykładami materiałów urzędowych mogą być :
- specjalistyczne opracowania,
- szkice,
- opinie,
- mapy ,
- ekspertyzy lub opinie biegłych, które powstały w toku procedury urzędowej,
- także opinie biegłych rewidentów załączone do sprawozdań finansowych przedkładanych urzędom skarbowym,
- uzasadnienia aktów prawnych,
- druki,
- formularze,
- wzory pism,
- pytania egzaminacyjne.
Zdaniem doktryny do materiałów urzędowych, ze względu na ich tryb ustanowienia, należy zaliczyć środki płatnicze i znaczki (ich wzór graficzny).
Pojęcie pieniądza nie zostało zdefiniowane ustawowo. Jest to środek płatniczy, wydany przez instytucję państwową, czyli jak się wydaje, mieści się w zakresie materiału urzędowego. Od pieniądza w rozumieniu jednostki pieniężnej konieczne jest wyodrębnienie znaku pieniężnego, będący konkretnym przedmiotem.
Zobacz: Prawo autorskie - vademecum
Definicja prawna znaczków pocztowych potwierdzających opłatę usług pocztowych Poczty Polskiej S.A. znajduje się w art. 31 ust. 3 pkt 1 ustawy Prawo pocztowe, zgodnie z którą „znaki opłaty pocztowej emitowane przez Pocztę Polską S.A. jako samodzielne znaki opatrzone napisem zawierającym użyte w dowolnym przypadku nazwy: „Polska”, „Rzeczpospolita Polska” (…)”.
Czy to oznacza iż możemy swobodnie posługiwać się znakami urzędowymi w reklamie czy marketingu?
W „Zasadach polityki emisyjnej znaczków pocztowych przyjętych przez Ministra Infrastruktury” przyjmuje się, że podstawowa funkcja znaczków pocztowych wiąże się z Pocztą Polską i opłatami za usługi pocztowe, natomiast druga funkcja to filatelistyka. W tym akcie również istotne jest końcowe założenia zachowania odnośnie znaczków pocztowych przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (podanie autora projektu, drukarni, daty wydania, umowa o przeniesienie praw autorskich majątkowych).
Również w przypadku urzędowych znaków i symboli ustawa nie zawiera legalnej definicji tych pojęć. Jak się wydaje - per analogia - można skorzystać z definicji zwartych m.in. w ustawie z dnia 31 stycznia 1980r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (Dz. U. z 2005r. Nr 235, poz. 2000 z późn. zm.), czy np. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1955r. w sprawie tablic i pieczęci urzędowych (Dz. U. Nr 47, poz. 316 z późn. zm.), ustawie z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz.U. z dnia 30 grudnia 1978 r.), ustawie z dnia 19 lutego 1993 r. o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z dnia 30 kwietnia 1993 r.) czy ustawy z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. z dnia 8 grudnia 1992 r.)
Wydaje się iż nie sposób, w świetle art. 4 ust.2 pr.aut. podejmować prób budowania wyczerpującego katalogu urzędowych dokumentów, materiałów, znaków i symboli, do którego mógłby – w zależności od rodzaju sprawy – sięgać sąd stosujący ten przepis.