Za czas dyżuru pełnionego w domu nie przysługuje ani czas wolny, ani wynagrodzenie. W trakcie tego dyżuru pracownik może bowiem w znacznym stopniu dysponować swoim czasem. Jeżeli jednak podczas domowego dyżuru jest świadczona praca, czas przepracowany pracodawca wlicza do czasu pracy i wypłaca normalne wynagrodzenie i dodatki za nadgodziny.
WAŻNE!
Pracodawca może w układzie zbiorowym lub regulaminie obowiązującym w zakładzie ustalić korzystniejsze zasady wynagradzania za czas dyżuru oraz przyznać do niego prawo pracownikom pełniącym dyżur w domu.
Czas dyżuru zakładowego podlega natomiast rekompensacie, bez względu na długość czy porę jego pełnienia. Za ten dyżur pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym jego długości.
Jeżeli pracownik otrzyma czas wolny za okres dyżuru pełnionego poza domem, to odbiór wolnego nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia pracownika.
PRZYKŁAD
Pracownik 1 września 2009 r. pełnił 3-godzinny dyżur zakładowy. Pracodawca udzielił mu czasu wolnego w wymiarze odpowiadającym czasowi dyżuru. Wynagrodzenie pracownika określone w umowie o pracę wynosi 4000 zł. Ta forma rekompensaty nie wpływa na wynagrodzenie pracownika. Zachowuje on prawo do przysługującego mu wynagrodzenia określonego stawką miesięczną w stałej wysokości. Pracownik przepracował we wrześniu obowiązującą go liczbę godzin. Nie ma zatem podstaw prawnych do obniżenia jego pensji. W związku z tym za wrzesień pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 4000 zł.
Jeżeli nie jest możliwe udzielenie czasu wolnego za dyżur, pracodawca może zamiennie wypłacić pracownikowi wynagrodzenie.
Sposób ustalania jego wysokości zależy od charakteru elementów przysługującej pracownikowi pensji.
Wynagrodzenie stałe
Gdy miesięczne wynagrodzenie pracownika jest określone w stałej wysokości, wówczas stawkę tego wynagrodzenia należy podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Następnie tak ustaloną stawkę za 1 godzinę pracy trzeba pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Schemat ustalania wynagrodzenia za czas dyżuru zakładowego, gdy pensja pracownika jest określona w stałej stawce miesięcznej
PRZYKŁAD
Pracownik wynagradzany według stałej stawki wynagrodzenia 3500 zł pełnił 11 września 2009 r. 4-godzinny dyżur zakładowy. Pracodawca nie udzielił mu za dyżur czasu wolnego. Gdy pracodawca nie ma możliwości udzielenia pracownikowi czasu wolnego za dyżur, jest zobowiązany wypłacić za ten czas wynagrodzenie. Aby ustalić jego wysokość:
• miesięczną pensję pracownika dzielimy przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania we wrześniu, tj. 176 godzin: 3500 zł : 176 godzin = 19,89 zł/godz.,
• następnie stawkę za jedną godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin dyżuru:
19,89 zł/godz. x 4 godziny dyżuru = 79,56 zł.
We wrześniu pracownik oprócz stałego wynagrodzenia w wysokości 3500 zł powinien otrzymać wynagrodzenie za czas dyżuru w kwocie 79,56 zł.
Prościej liczy się wynagrodzenie za czas dyżuru zakładowego, gdy wynagrodzenie pracownika jest określone w stawce godzinowej. Wówczas stawkę godzinową pracownika należy pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Schemat ustalania wynagrodzenia za czas dyżuru zakładowego, gdy pensja pracownika określona jest w stawce godzinowej
Zmienne elementy pensji
Pracownikowi, którego pensja ma charakter zmienny i któremu jednocześnie nie określono stawki osobistego zaszeregowania, a więc wynagradzanemu stawką prowizyjną, akordową lub zadaniową, za czas dyżuru zakładowego przysługuje 60% wynagrodzenia (w tym przypadku przy obliczaniu jego wysokości należy stosować rozporządzenie z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy). Podstawę wymiaru wynagrodzenia za czas dyżuru ustala się wówczas z 3 miesięcy (bądź z 12 miesięcy w przypadku znacznego wahania wysokości składników wynagrodzenia) poprzedzających miesiąc, w którym dyżur miał miejsce. Następnie wynagrodzenie obliczone jak za urlop należy podzielić przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego jest określane to wynagrodzenie. Z otrzymanej w ten sposób stawki godzinowej należy wyliczyć 60% tej stawki. Tak ustaloną należność za 1 godzinę trzeba pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Schemat ustalania wynagrodzenia za czas dyżuru zakładowego, gdy pensja pracownika jest określona w stawce akordowej, prowizyjnej bądź zadaniowej
PRZYKŁAD
We wrześniu 2009 r. pracownik pełnił 6-godzinny dyżur, za który nie otrzymał czasu wolnego. Wynagrodzenie akordowe pracownika z okresu 3 miesięcy poprzedzających dyżur wynosiło:
• w sierpniu 2009 r. - 3956 zł (w tym miesiącu pracownik przepracował 160 godzin),
• w lipcu 2009 r. - 4102 zł (w tym miesiącu pracownik przepracował 184 godziny),
• w czerwcu 2009 r. - 3989 zł (w tym miesiącu pracownik przepracował 168 godzin).
Aby obliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru ustalamy:
• wynagrodzenie za okres 3 miesięcy: 3956 zł + 4102 zł + 3989 zł = 12 047 zł,
• czas przepracowany w okresie 3 miesięcy: 160 godzin + 184 godziny + 168 godzin = 512 godzin,
• wynagrodzenie za 1 godzinę pracy (wynagrodzenie z okresu 3 miesięcy dzielimy przez czas przepracowany w tym okresie): 12 047 zł : 512 godziny = 23,53 zł/godz.,
• 60% ustalonej stawki godzinowej: 23,53 zł/godz. x 60% = 14,12 zł/godz.,
• wynagrodzenie za 6-godzinny dyżur (stawkę za 1 godzinę dyżuru mnożymy przez liczbę godzin dyżuru): 14,12 zł/godz. x 6 godzin dyżuru = 84,72 zł.
Pracownik zatrudniony w systemie akordowym za 6-godzinny dyżur we wrześniu powinien otrzymać 84,72 zł.
WAŻNE!
Przedstawionego mechanizmu przeliczeń nie można zastosować, gdy akord, prowizja lub premia zadaniowa przysługują pracownikowi obok stałej płacy zasadniczej określonej w stawce miesięcznej bądź godzinowej.
Pracownik, który oprócz stałego wynagrodzenia zasadniczego otrzymuje prowizję lub premię, ma wyodrębnione wynagrodzenie wynikające z jego zaszeregowania (określone w stawce miesięcznej lub godzinowej). Dlatego tylko to wynagrodzenie stanowi podstawę naliczenia wynagrodzenia za czas dyżuru.
PRZYKŁAD
We wrześniu 2009 r. pracownik świadczył 5-godzinny dyżur, za który nie otrzymał czasu wolnego. Na jego pensję składa się płaca zasadnicza w wysokości 3200 zł oraz zmienne wynagrodzenie prowizyjne. Jeśli pensja pracownika składa się z wynagrodzenia zmiennego (w tym przypadku prowizja) oraz wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania pracownika określonego stawką miesięczną, wówczas przy ustalaniu wynagrodzenia za czas dyżuru uwzględnia się jedynie płacę zasadniczą. Aby ustalić wynagrodzenie za czas dyżuru:
• płacę zasadniczą pracownika dzielimy przez czas pracy w miesiącu świadczenia dyżuru (tj. we wrześniu - 176 godzin): 3200 zł : 176 godzin = 18,18 zł/godz.,
• stawkę za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin dyżuru: 18,18 zł/godz. x 5 godzin dyżuru = 90,90 zł.
Pracownik za 5-godzinny dyżur we wrześniu powinien otrzymać wynagrodzenie w wysokości 90,90 zł.
Dyżur a praca w godzinach nadliczbowych
Inaczej liczy się wynagrodzenie, gdy w trakcie dyżuru pracownik podjął się wykonywania pracy. Taki dyżur przekształca się bowiem w wykonywanie pracy nadliczbowej.
W czasie dyżuru pracownik pozostaje tylko w stanie pogotowia i w zasadzie nie wykonuje równocześnie żadnych dodatkowych czynności. Jeżeli jednak w czasie dyżuru pracownik wykonuje dodatkowe czynności na rzecz i w interesie zakładu pracy, czas przeznaczony na ich wykonanie należy zaliczyć do czasu pracy (patrz wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1978 r., I PRN 147/77, PiZS 1979/4/73). Zatem za czas przepracowany przekraczający normy czasu pracy (dyżur jest pełniony poza normalnymi godzinami pracy) pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. Pracodawca może udzielić pracownikowi w zamian czasu wolnego, jednak na zasadach obowiązujących dla pracy nadliczbowej.
Zatem jeśli przez część dyżuru pracownik świadczył pracę, wówczas rekompensuje się ją albo czasem wolnym, albo wypłacając normalne wynagrodzenie oraz dodatek za pracę nadliczbową.
PRZYKŁAD
Pracownik 2 września 2009 r. po zakończeniu pracy pełnił 8-godzinny dyżur w zakładzie, podczas którego przez 5 godzin pracował. Pracodawca nie udzielił mu wolnego w zamian za czas pełnionego dyżuru. Pracownik jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy ze stawką miesięczną w wysokości 4500 zł.
Pracownikowi za czas dyżuru przysługuje:
• wynagrodzenie za 3 godziny dyżuru, podczas których pozostawał tylko w dyspozycji pracodawcy, ale nie świadczył pracy,
• normalne wynagrodzenie z tytułu nadgodzin za 5 godzin dyżuru, podczas których wykonywał pracę,
• 50-procentowe dodatki z tytułu nadgodzin za 5 godzin dyżuru, podczas których wykonywał pracę.
1. Ustalamy wynagrodzenie za 3 godziny dyżuru. W tym celu:
• miesięczną stawkę wynagrodzenia dzielimy przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania we wrześniu (tj. 176 godzin):
4500 zł : 176 godzin = 25,57 zł/godz.,
• otrzymane wynagrodzenie za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin dyżuru:
25,57 zł/godz. x 3 godziny dyżuru = 76,71 zł.
2. Ustalamy wynagrodzenie za godziny nadliczbowe. W tym celu:
• miesięczną stawkę wynagrodzenia dzielimy przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania we wrześniu, tj. 176 godzin: 4500 zł : 176 godzin = 25,57 zł/godz.,
• obliczamy normalne wynagrodzenie z tytułu nadgodzin (wynagrodzenie za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin nadliczbowych): 25,57 zł/godz. x 5 godzin = 127,85 zł,
• ustalamy dodatek za godziny nadliczbowe: 25,57 zł/godz. x 50% = 12,79 zł/godz., 12,79 zł/godz. x 5 godzin = 63,95 zł.
We wrześniu 2009 r. pracownik powinien otrzymać 4768,51 zł, w tym:
• płaca zasadnicza - 4500 zł,
• wynagrodzenie za 3 godziny dyżuru - 76,71 zł,
• normalne wynagrodzenie z tytułu nadgodzin - 127,85 zł,
• dodatek za godziny nadliczbowe - 63,95 zł.
• art. 1515 Kodeksu pracy,
• § 4 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.),
• § 6-12 rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).
Dorota Twardo
specjalista ds. kadr i płac