Czynności z zakresu prawa pracy dokonuje za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba (art. 31 § 1 k.p.). Zasada ta dotyczy także pracodawcy, który jest osobą fizyczną i nie dokonuje tych czynności osobiście.
Podmioty uprawnione do zawierania umów
Osobą zarządzającą może być osoba zatrudniana na podstawie stosunku pracy lub umowy cywilnoprawnej (wyrok SN z 25 listopada 2004 r.). Może to być dyrektor, likwidator czy syndyk masy upadłości, których wskazują przepisy statutów, regulaminów lub decyzji.
Natomiast organ zarządzający wskazują przepisy danej jednostki. W stosunku do pracodawców będących osobami prawnymi powyższą kwestię regulują ustawy szczególne oraz oparty na przepisach statut danej jednostki.
W spółkach kapitałowych upoważniony do prowadzenia spraw spółki oraz składania oświadczeń woli w imieniu spółki (dotyczy to także zawierania umów o pracę) jest zarząd. Wymagane jest wtedy współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (art. 205 § 1 k.s.h. - wyrok SN z 10 lipca 2007 r.). Natomiast, zawierając umowę o pracę między spółką a członkiem zarządu, spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik. W razie braku rady nadzorczej dla ważności umów o pracę z poszczególnymi członkami zarządu konieczne jest ustanowienie pełnomocnika dla tej czynności prawnej na podstawie uchwały zgromadzenia (art. 210 k.s.h.). Zasada ta dotyczy także spółki akcyjnej (art. 379 k.s.h.).
Fakultatywne postanowienia w umowie o pracę
Czynności z zakresu prawa pracy może wykonywać za pracodawcę także inna wyznaczona przez udzielenie jej pełnomocnictwa osoba (art. 31 k.p.). Jest to osoba niesprawująca zarządu, m.in. dyrektor personalny, kierownik działu kadr. Spółka z o.o. także może być reprezentowana w sprawach z zakresu prawa pracy przez osobę wyznaczoną na podstawie art. 31 k.p. (wyrok SN z 20 maja 1998 r.).
Skutki w zakresie ważności umowy
W Kodeksie pracy nie przewidziano skutków zawarcia umowy o pracę przez osobę nieupoważnioną, dlatego należy odpowiednio stosować przepisy Kodeksu cywilnego (art. 300 k.p.), pod warunkiem że nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy. Osoba, która zawiera umowę w imieniu pracodawcy, nie mając do tego umocowania lub przekraczając jego granice, to tzw. rzekomy pełnomocnik (art. 103 k.c.). Zawarta przez niego umowa o pracę jest bezskuteczna aż do jej potwierdzenia przez pracodawcę.
WAŻNE!
Potwierdzenie umowy bezskutecznej może nastąpić w dowolnej formie, np. przez dopuszczenie do pracy. Po jego dokonaniu umowę uznaje się za ważną i skuteczną od daty jej zawarcia.
Natomiast odmowa potwierdzenia umowy lub upływ terminu do potwierdzenia powoduje, że umowa o pracę jest nieważna.
Co musi zawierać umowa o pracę
Natomiast zawarcie umowy o pracę z członkami zarządu spółki z o.o. przez osobę nieupoważnioną (z naruszeniem art. 210 k.s.h.) powoduje jej nieważność (art. 58 § 1 k.c.). Umowa ta nie może być konwalidowana, nawet gdyby została później potwierdzona przez radę nadzorczą (wyrok SN z 5 listopada 2003 r.). Zasadę tę stosuje się także w spółce akcyjnej (wyrok SN z 9 stycznia 2002 r.).
Przykład
Umowę o pracę z członkiem zarządu spółka z o.o. zawarła przez zgromadzenie wspólników, a nie przez pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników. Zdaniem spółki skoro umowę z członkiem zarządu spółki z o.o. może zawrzeć pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników, to tym bardziej może to uczynić samo zgromadzenie wspólników. Jednak sąd stwierdził, że spółka nie była należycie reprezentowana i nie mogła w świetle art. 210 k.s.h. zawierać jakiejkolwiek umowy z osobą, która pełniła funkcję członka zarządu. Umowa o pracę jest bezwzględnie nieważna (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., art. 210 k.s.h. - wyrok SN z 15 czerwca 2005 r.).
Ważność umowy a sytuacja pracownika
Potwierdzenie umowy o pracę zawartej przez tzw. pełnomocnika rzekomego może nastąpić w formie dopuszczenia do pracy. Umowę o pracę należy sporządzić na piśmie, chociaż zawarcie jej w innej formie (ustnie, przez dopuszczenie do pracy) nie powoduje jej nieważności. Oznacza to, że nawet gdy umowę zawrze z pracownikiem osoba nieupoważniona, może dojść do nawiązania stosunku pracy. Z nieważności umowy o pracę nie wynika bowiem nieistnienie stosunku pracy. Dlatego też strony wiąże umowa o pracę i jest ona ważna, choć zawarta z naruszeniem przepisów o formie umowy (art. 60 w związku z art. 73 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz art. 29 § 1 i 3 k.p. - wyrok SN z 5 listopada 2003 r.).
Przykład
Umowa o pracę z Romanem T. została zawarta przez nieupoważnioną osobę, tj. pracownika działu kadr niemającego stosownego upoważnienia. Umowa nie została potwierdzona, była zatem nieważna. Jednak Roman T. został dopuszczony do pracy i wykonywał ją zgodnie z postanowieniami umowy. Z zachowań obu stron wynika, że zarówno pracownik, jak i pracodawca wyrazili wolę zawarcia umowy o pracę, do czego doszło przez dopuszczenie do pracy.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie jest jednoznaczne w sprawie zawarcia umowy o pracę przez dopuszczenie do pracy z członkiem zarządu spółki. Sąd opowiedział się zarówno za takim rozwiązaniem (wyroki SN z: 7 stycznia 2000 r., 5 listopada 2003 r., 12 czerwca 2006 r.), jak i przeciwko takiej możliwości (wyrok SN z 15 czerwca 2005 r.).
Status pracowniczy osób sprawujących funkcje organów zarządzających zakładami pracy (np. funkcję członka zarządu pozwanej spółki) nie wynika bowiem z faktu spełniania przez te osoby wszystkich cech stosunku pracy wynikających z art. 22 § 1 k.p., lecz z decyzji ustawodawcy o włączeniu tych osób do pracowników mimo braku podporządkowania kierownictwu pracodawcy. Skoro zatem umowa o pracę z członkiem zarządu została zawarta przez osobę nieupoważnioną i jest nieważna, w takim razie nie doszło do nawiązania stosunku pracy.
Ewa Drzewiecka
Podstawa prawna:
• art. 31 § 1, art. 29, art. 300 Kodeksu pracy,
• art. 201 § 1, art. 205 § 1, art. 210, art. 379 Kodeksu spółek handlowych,
• art. 58 § 1, art. 103 Kodeksu cywilnego,
• wyroki Sądu Najwyższego:
- z 20 maja 1998 r. (I PKN 131/98, OSNP 1999/12/385),
- z 7 stycznia 2000 r. (I PKN 404/99, OSNP 2001/10/347),
- z 9 stycznia 2002 r. (II UKN 669/00, OSNP 2003/20/496),
- z 5 listopada 2003 r. (I PK 633/02, OSNP 2004/20/346),
- z 25 listopada 2004 r. (I PK 42/04, OSNP 2005/14/209),
- z 15 czerwca 2005 r. (II PK 276/04, OSNP 2006/3-4/42),
- z 12 czerwca 2006 r. (I PK 277/05, niepubl.),
- z 10 lipca 2007 r. (I PK 241/06 OSNP 2008/17-18/254).