Do obiektów wybudowanych bez wymaganego prawem pozwolenia na budowę, czyli powstałych w warunkach samowoli budowlanej, których realizację zakończono przed 1 stycznia 1995 r., nie stosuje się obowiązującej obecnie ustawy Prawo budowlane (Dz. U. z 2010, nr 243, poz. 1623 ze zm.; dalej powoływana jako: PB), lecz przepisy ustawy Prawo budowlane z 1974 r. (Dz. U. z 1974 r. Nr 38, poz. 229 ze zm.; dalej powoływana jako: PB z 1974 r.).
Wynika to z art. 103 ust. 2 PB, który stanowi, iż art. 48 ww. ustawy nie stosuje się do obiektów, których budowa została zakończona przed dniem wejścia w życie ustawy lub w stosunku do których zostało wszczęte postępowanie administracyjne przed tym dniem.
Do takich obiektów stosuje się przepisy dotychczasowe, tj. przepisy ustawy PB z 1974 r. Wskazać należy, iż obiektem budowlanym w rozumieniu art. 2 ust 1 PB z 1974 r. są stałe i tymczasowe budynki lub inne stałe i tymczasowe budowle. Budowę obiektu budowlanego można rozpocząć – stosownie do art. 28 ust 1 PB z 1974 r. – po uzyskaniu pozwolenia na budowę.
Zalegalizowanie obiektu powstałego w warunkach samowoli budowlanej
W przypadku realizacji obiektu budowlanego w warunkach samowoli budowlanej (tj. bez wymaganego prawem pozwolenia na budowę) ma zastosowanie art. 37 ust. 1 PB z 1974 r., w którym ustawodawca uregulował możliwość legalizacji samowolnie wzniesionego obiektu budowlanego.
Taki obiekt może zostać zalegalizowany przez powiatowego inspektora nadzoru budowlanego, do którego osoba uprawniona (najczęściej właściciel) powinna zwrócić się z wnioskiem o wydanie pozwolenia na użytkowanie, zawierającego inwentaryzację powykonawczą i ekspertyzę techniczną, potwierdzającą przydatność obiektu do użytkowania.
Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego może jednak wydać nakaz rozbiórki takiego obiektu. Jest on uzależniony, m.in., od naruszenia przepisów obowiązujących w okresie budowy i położenia obiektu budowlanego na terenie, który, zgodnie z przepisami o planowaniu przestrzennym, nie jest przeznaczony pod zabudowę albo jest przeznaczony pod innego rodzaju zabudowę (art. 37 ust. 1 pkt 1 PB z 1974 r.).
Należy zadać pytanie, wg jakich kryteriów organ nadzoru budowlanego I instancji winien badać kwestie zgodności budowy z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym. Czy kwestia ta powinna być oceniana wg przepisów o planowaniu przestrzennym, obowiązujących w chwili wydawania decyzji przez organ nadzoru budowlanego, czy może w momencie powstania samowoli budowlanej?
Stawki maksymalne podatków i opłat lokalnych na 2013 rok
Ile zapłacisz PIT przy sprzedaży domu, mieszkania lub działki?
Orzecznictwo NSA
Orzecznictwo w tym względzie jest bardzo rozbieżne. Z jednej strony Naczelny Sąd Administracyny w swoim orzecznictwie stał na stanowisku, iż "istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy jest to, jaki plan obowiązywał w dacie budowy przedmiotowego obiektu, a nie to, jaki plan będzie obowiązywał w przyszłości" (zob. wyrok NSA z dn. 19.05.1999 r., sygn. akt: IV SA 196/06, LEX Omega nr 47287). Stanowisko to zostało potwierdzone przez NSA w wyroku z dn. 05.06.2008 r., sygn. akt: II OSK 426/07, LEX Omega nr 486430, w którym wskazano, iż "wykładnia art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo budowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229, ze zm.) upoważnia do przyjęcia, że zawarty w tym przepisie wymóg zgodności z przepisami o planowaniu przestrzennym wiąże się z datą realizacji samowoli budowlanej. Na inną interpretację tej normy nie pozwalają ani przepisy ustawy Prawa budowlanego, ani treść przepisów wprowadzających kolejne zmiany ustaw Prawa budowlanego, ani też zasady logicznego rozumowania".
Z drugiej strony Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 6 listopada 2007 r., (sygn. II OSK 1454/06), wskazał, iż „stosując przepis art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24 października 1974 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229 ze zm.) w związku z art. 103 ust. 2 Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 ze zm.) organ nadzoru budowlanego powinien ustalić przeznaczenie terenu na którym położony jest obiekt budowlany będący przedmiotem postępowania - według przepisów o planowaniu przestrzennym, w tym przepisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obowiązujących w dacie rozstrzygania sprawy przez ten organ.” (zob. również wyrok NSA z dn. 23.10.2009 r., sygn. akt: II OSK 1648/08, wyrok NSA z dn. 17.05.2010 r., sygn. akt: II OSK 878/09).
Z przytoczonych orzeczeń wynika, iż stanowisko NSA w kwestii zgodności budowy z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym nie jest jednoznaczne.
Pozwala to na stwierdzenie, iż jeżeli obydwa odmienne stanowiska są wyrazem zgodności działalności organów nadzoru budowlanego z prawem, to znaczy, że i jeden, i drugi sposób działania jest prawnie dopuszczalny.
Dla właścicieli samowoli budowlanej oznacza to możliwość dokonania legalizacji w oparciu o względniejsze dla nich przepisy o zagospodarowaniu przestrzennym, tzn. bądź z daty powstania samowoli budowlanej, bądź z daty orzekania organu nadzoru budowlanego, jeśli oczywiście którekolwiek z nich umożliwają zalegalizowane samowolnie wzniesionego obiektu budowlanego.