Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym z dnia 23 sierpnia 2007 r. (Dz. U. 2007, nr 171, poz. 1206) reguluje relacje na linii przedsiębiorca-konsument. Dostarcza konsumentom efektywnych instrumentów ochrony przed działaniem nieuczciwych podmiotów gospodarczych, przedsiębiorców zaś informuje, w jaki sposób mają prowadzić działalność gospodarczą bez naruszania interesu swoich klientów.
Pojęcie nieuczciwej praktyki rynkowej
By uznać daną praktykę rynkową za nieuczciwą musi ona spełniać szereg warunków określonych w art. 4 ust. 1 ustawy. Po pierwsze, praktyka ta musi być stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów. Po drugie, musi być sprzeczna z dobrymi obyczajami. Po trzecie, musi w istotny sposób zniekształcać lub móc zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu.
Art. 4 ust. 1 ustawy stanowi tzw. klauzulę generalną, czyli ogólny przepis, przez pryzmat którego oceniane są poszczególne stany faktyczne, chyba że z ustawy wynika, że nie ma potrzeby dokonywać takiej oceny.
Dla przykładu, jako jeden z wielu rodzajów nieuczciwej praktyki rynkowej wprowadzającej konsumenta w błąd ustawa wymienia zatajenie lub nieprzekazanie w sposób jasny, jednoznaczny lub we właściwym czasie istotnych informacji dotyczących produktu.
Nie oznacza to jednak, że taką sytuację można automatycznie zakwalifikować jako stosowanie przez przedsiębiorcę nieuczciwych praktyk rynkowych. Zanim to nastąpi, sąd musi zastanowić się, czy w analizowanych okolicznościach nastąpiło złamanie zasady postępowania zgodnie z dobrymi obyczajami i czy zachowanie przedsiębiorcy mogło mieć wpływ na decyzję konsumenta.
Czarne i szare praktyki rynkowe
Ustawa wprowadza podział na praktyki rynkowe zakazane w każdych okolicznościach, umownie nazywane czarnymi, oraz praktyki rynkowe zakazane po spełnieniu dodatkowych przesłanek określonych w klauzuli generalnej – tzw. praktyki szare.
Katalog czarnych praktyk zawarty jest w art. 7 i 9 ustawy. Zakazana w każdych okolicznościach jest również praktyka wymieniona w art. 10, polegająca na prowadzeniu działalności w systemie konsorcyjnym. W przypadku tych zachowań nie ma potrzeby dokonywania oceny pod kątem realizacji przesłanek z art. 4 ust. 1, ustawodawca zakłada bowiem, że w wypadku tych praktyk zawsze występuje sprzeczność z klauzulą generalną.
Przykładowo, nieuczciwą praktykę rynkową wprowadzającą w błąd, o której mowa w art. 7 pkt 5 stanowi reklama przynęta, która polega na propozycji nabycia produktu po określonej cenie, bez ujawniania, że przedsiębiorca może mieć uzasadnione podstawy, aby sądzić, że nie będzie w stanie dostarczyć tych lub równorzędnych produktów po takiej cenie.
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w decyzji nr RWA-25/2010 z 28 grudnia 2010 roku uznał za taką praktykę stosowanie ogłoszeń reklamowych o treści: „Jest taniej niż sądzisz. Ceny od 9000zł/m2", podczas, gdy w ofercie przedsiębiorcy w czasie publikacji ogłoszeń nie znajdowały się mieszkania w tej cenie. W danym stanie faktycznym Prezes zbadał, czy zachowanie przedsiębiorcy wypełnia przesłanki określone w art. 7 bez konieczności poddania go analizie przez pryzmat klauzuli generalnej.
Pozostałe praktyki wskazane w art. 5, 6 oraz 8 ustawy, a także praktyka opisana w art. 11 tworzą tzw. szarą listę praktyk. Różnica polega właśnie na tym, że oceniając dane zachowanie przedsiębiorcy, należy zawsze, oprócz zbadania realizacji przesłanek wynikających z konkretnie wskazanej w ustawie praktyki – odnieść się do klauzuli generalnej.
Wśród praktyk rynkowych, które można uznać za nieuczciwe dopiero po spełnieniu przesłanek z art. 4 ust. 1 wyróżnia się praktyki wprowadzające w błąd oraz praktyki agresywne, Dodatkowo praktyki rynkowe wprowadzające w błąd mogą przybrać postać czynną i bierną, tj. polegać na działaniu lub zaniechaniu wprowadzającym w błąd.
Polecamy: Odpowiedzialność z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji - porada
Praktyki nazwane i nienazwane
Szare i czarne praktyki rynkowe różnią się jeszcze jednym, bardzo istotnym czynnikiem. W przypadku zakazanych w każdych okolicznościach czarnych praktyk mamy do czynienia z ich zamkniętym katalogiem. Oznacza to, że aby zakwalifikować dane zachowanie przedsiębiorcy jako czarną praktykę, musi być ona wprost wymieniona w ustawie.
Żadne inne zachowanie, nawet zbliżone do tego opisanego w omawianej regulacji, nie może być uznane za czarną praktykę na zasadzie podobieństwa czy występowania pewnych cech wspólnych,
Znajdujące się w ustawie wyliczenie szarych praktyk ma natomiast charakter przykładowy. Oznacza to, że także inne zachowanie przedsiębiorcy można uznać za nieuczciwą praktykę rynkową – wtedy mamy do czynienia z tzw. praktyką nienazwaną.
By zakwalifikować dane zachowanie jako praktykę nienazwaną należy odwołać się do definicji poszczególnych typów szarych praktyk – nieuczciwej praktyki rynkowej wprowadzającej w błąd poprzez działanie (art. 5 ust. 1) lub zaniechanie (art. 6 ust. 1) oraz definicji agresywnej nieuczciwej praktyki rynkowej (art. 8 ust. 1), a następnie odwołać się do klauzuli generalnej.
W praktyce oznacza to dla przedsiębiorcy, że nie może bronić się okolicznością, że stosowana przez niego praktyka rynkowa nie została przez ustawodawcę wymieniona wprost jako nieuczciwa.
Polecamy: Czarna lista praktyk wprowadzających w błąd – cz. 1