Zgodnie z art. 13 pkt. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej usus.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby prowadzące działalność pozarolniczą - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. Obowiązek ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej działalność gospodarczą wynika, więc z przepisów prawa i nie jest uzależniony od woli ubezpieczonego lub organu rentowego (art. 13 pkt. 4 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt. 5 i art. 12 ust. 1 oraz w zw. z art. 8 ust. 6 pkt. 1 u.s.u.s.).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych stoi na stanowisku zgodnie, z którym działalność, która nie została wyrejestrowana z ewidencji, jest kontynuowana, tzn. nie nastąpiło zaprzestanie jej wykonywania, co oznacza, że nadal istnieje obowiązek ubezpieczeń. To w interesie przedsiębiorcy leży dopełnienie wszelkich formalności związanych zarówno z podjęciem, jak i zakończeniem prowadzenia działalności gospodarczej. ZUS nie dokonuje każdorazowo weryfikacji, czy działalność zarejestrowana zgodnie z przepisami prawa jest faktycznie prowadzona.
Przedsiębiorca jest obowiązany zgłaszać organowi ewidencyjnemu zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej, a także informację o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej. W razie niezgłoszenia zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, ZUS będzie w dalszym ciągu naliczał składki na ubezpieczenie społeczne, według ostatnio złożonej deklaracji.
Polecamy: Składki ZUS 2012
Zgodnie ze wskazanymi przepisami zapłata składek na ubezpieczenia społeczne jest obowiązkowa. Ustawodawca przewidział jednak pewne przypadki, gdy należności te mogą być umarzane w całości lub w części. Z art. 28 ust. 1 usus wynika, iż umorzenia takiego może dokonać Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Należności z tytułu składek mogą być umarzane w przypadku ich całkowitej nieściągalności, która zachodzi, gdy:
- dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
- sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze;
- nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa;
- nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
- wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
- naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
- jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.
Ustawodawca przewidział także wyjątek (art. 28 ust. 3a usus), który pozwala w uzasadnionych przypadkach na umarzanie należności z tytułu składek pomimo braku ich całkowitej nieściągalności na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.
Polecamy: Wiek emerytalny w Polsce wydłużony od 2013 r. - kto kiedy przejdzie na emeryturę
ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:
- gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
- poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,
- przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
Organy administracyjne podejmują decyzje w przedmiocie umorzenia zaległości w ramach tzw. uznania administracyjnego. Ustawodawca pozostawiając organom uznanie w omawianej kwestii, wprowadza do systemu prawa ubezpieczeń społecznych swego rodzaju "luz decyzyjny". Złożenie wniosku o umorzenie należności z tytułu składek nie gwarantuje, zatem że należności te zostaną umorzone i nie stanowi ustawowej przesłanki do zawieszenia postępowania egzekucyjnego.