W obecnym stanie prawnym odpowiedzialność ubezpieczeniowa z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, przy składce ubezpieczeniowej obciążającej wyłącznie pracodawcę, została przeniesiona na Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który wypłaca należne z tego tytułu świadczenia na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ubezpieczenie wypadkowe przewiduje świadczenia chroniące wszystkie skutki w zakresie zdolności do pracy, jakie może wywołać zdarzenie losowe typu choroba zawodowa, tzn.:
1. czasowa niezdolność do pracy,
2. zmniejszona sprawność do pracy,
3. trwała całkowita lub częściowa niezdolność do pracy,
4. utrata żywiciela.
Świadczeniami udzielanymi przez ubezpieczenie wypadkowe w razie zajścia tych zdarzeń są:
1. zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne,
2. zasiłek wyrównawczy,
3. renta z tytułu niezdolności do pracy albo renta szkoleniowa,
4. renta rodzinna.
Polecamy: Choroby parazawodowe
Przewidziane też są świadczenia typu odszkodowawczego za doznany przez ubezpieczonego uszczerbek na zdrowiu o charakterze stałym lub długotrwałym oraz rodzinie za śmierć żywiciela. Świadczenie to nazywane jest „jednorazowym odszkodowaniem” a do jego wypłaty zobowiązany jest wyłącznie ZUS. Świadczenia te nie wyczerpują jednak możliwości dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego pracownika z powodu choroby zawodowej.
Poszkodowany, w szczególności, w razie zawinionego przez pracodawcę naruszenia przepisów bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, skutkującego chorobą zawodową, ma prawo dochodzić od pracodawcy roszczeń wykraczających poza świadczenia ubezpieczeniowe tzw. roszczeń uzupełniających, na podstawie przepisów prawa cywilnego.
Odpowiedzialność cywilnoprawna ma więc w tym przypadku charakter uzupełniający, czyli przysługuje w zakresie niezaspokojonym przez ubezpieczenie wypadkowe. Cywilnoprawne roszczenia związane z chorobami zawodowymi mogą przybrać następującą formę:
1. roszczenie o odszkodowanie jednorazowe wykraczające poza miarkowane ustawowo jednorazowe odszkodowanie (art. 444 § 1 k.c.),
2. roszczenie o zadośćuczynienie (art. 445 k.c.),
3. roszczenie o rentę uzupełniającą (art. 444 § 2 k.c.).
Dopuszczenie uzupełniającej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy występuje w wielu systemach prawnych państw europejskich (np. w krajach skandynawskich). Jej podstawy wykazują tam jednak z reguły cechy typowe dla przesłanek odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka. W Polsce są one głównie oparte na odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych, gdzie zasadą jest zazwyczaj wina. Podstawę odpowiedzialności pracodawcy może też w niektórych przypadkach stanowić ryzyko, jeśli pracodawca prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład, wprawione w ruch za pomocą sił przyrody, za szkody spowodowane przez działanie tego przedsiębiorstwa lub zakładu.
Polecamy: ZUS RMUA 2012, czyli RMUA raz na rok
Zachorowanie na chorobę zawodową oznacza utratę zdrowia albo i życia, a w związku z tym utratę środków utrzymania albo żywiciela Dopuszczenie stosowania reguł cywilnoprawnych wydaje się konieczne, gdyż całkowita kompensata szkody na osobie wymaga uwzględnienia indywidualnych sytuacji, czego nie przewidują zasady odszkodowania ustawowego.