Kontrola skarbowa u przedsiębiorcy

Kontrola skarbowa uregulowana została w ustawie z dnia 28 września 1991r. (t.j. Dz. U. z 2004r. Nr 8, poz. 65 z późn. zm.) o kontroli skarbowej. Organami kontroli skarbowej są minister finansów, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej (wiceminister w ministerstwie finansów) oraz dyrektorzy urzędów kontroli skarbowych.

Czynności kontrolne wykonywane są przez inspektorów kontroli skarbowej oraz pracowników według terytorialnego zasięgu działania urzędów kontroli skarbowej, w których są zatrudnieni.

Kiedy może mieć miejsce kontrola skarbowa

Istnieją trzy sytuacje, w których przedsiębiorca może zetknąć się z organem kontroli skarbowej.

Po pierwsze zjawiskiem najbardziej powszechnym jest kontrola wszczynana zgodnie z planem kontroli, który tworzy dyrektor urzędu kontroli skarbowej zgodnie z zaleceniami Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. Co do zasady bowiem kontrola skarbowa prowadzona jest zgodnie z tymże planem. Nie mniej jednak można również wszcząć i prowadzić kontrolę u przedsiębiorców nie objętych planem kontroli. Takie postępowania wszczynane są w oparciu o uzyskane informacje lub materiały albo przeprowadzone analizy.

Zobacz: Jak uratować stratę podatkową?

Drugą sytuacją jest tzw. kontrola na legitymację - kiedy z okoliczności faktycznych wynika potrzeba niezwłocznego podjęcia kontroli. Wówczas kontrola może zostać wszczęta po okazaniu kontrolowanemu legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych. W takim przypadku kontrolowanemu należy niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 3 dni od dnia wszczęcia kontroli, doręczyć postanowienie o wszczęciu postępowania kontrolnego oraz upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej.

Po trzecie organ kontroli skarbowej może dokonywać czynności sprawdzenia prawidłowości i rzetelności dokumentów kontrahenta kontrolowanego – tzw. kontrola krzyżowa. Oznacza to, iż przedsiębiorca, który prowadził interesy z aktualnie kontrolowaną firmą, może spodziewać się wizyty kontrolujących, którzy zechcą obejrzeć dokumenty potwierdzające fakt dokonania transakcji między podmiotami, celem sprawdzenia ich prawidłowości i rzetelności. W takim przypadku kontrolujący okazując jedynie legitymację służbową, informują kontrahenta kontrolowanego o przyczynie i celu swojej wizyty. Z przeprowadzonych czynności sporządza się protokół (nie jest to protokół kontroli, o którym będzie mowa niżej), jeden jego egzemplarz zostaje włączony do akt kontroli, zaś drugi kontrolujący doręczają kontrahentowi kontrolowanego.

Zakres kontroli skarbowej

Kontrola skarbowa obejmuje ona miedzy innymi:

- kontrolę rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pieniężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych;

- ujawnianie i kontrolę niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów;

- kontrolę celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych, podlegającymi zwrotowi;

- kontrolę obrotu towarowego z zagranicą.

Pierwsza z wyżej wymienionych podstaw stanowi najczęściej stosowaną podczas postępowań prowadzonych przez organy kontroli skarbowej. Wówczas przedmiotem zainteresowania tychże organów będą zarówno podatki stanowiące dochód budżetu państwa (np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek od towarów i usług, podatek od czynności cywilnoprawnych), jak również podatki stanowiące dochód budżetu jednostek samorządu terytorialnego (np. podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych).

Opłaty i inne należności, o które zapytają kontrolujący to między innymi opłata skarbowa, opłaty za korzystanie ze środowiska, wpłaty na Państwowy Fundusz Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Świadczeń Socjalnych, prawidłowość rozliczenia składek na ubezpieczenie społeczne oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Zobacz: Czy przedsiębiorca może odliczyć zapłaconą akcyzę?

Nowości od 2009 roku

Od 1 stycznia 2009 r. organy kontroli skarbowej będą miały obowiązek zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego, ale tylko wówczas, gdy postępowanie będzie wszczynane w zakresie, rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania itd.

Wówczas postępowanie będzie mogło zostać wszczęte nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia (przed upływem 7 dni tylko za zgodą przedsiębiorcy) oraz nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia tego zawiadomienia. Jeśli postępowanie nie zostanie wszczęte w powyższym terminie, wymagane jest ponowne zawiadomienie. Na organie kontroli skarbowej nie zawsze będzie ciążył powyższy obowiązek. Wyjątki od opisanej zasady zawiera nowy art. 282c ustawy Ordynacja podatkowa.

Kontrola skarbowa – co najpierw, co potem

Organy kontroli skarbowej w pierwszej kolejności wszczynają postępowanie kontrolne (nigdy na wniosek - zawsze z urzędu, poprzez doręczenie stronie postanowienia o wszczęciu i okazaniu legitymacji służbowej).

Następnie, po pewnym czasie, w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego organ kontroli skarbowej wszczyna kontrolę podatkową (przez doręczenie kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia). Jednym słowem w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego (w środku tego postępowania) organ kontroli skarbowej prowadzi kontrolę podatkową. Powyższe ilustruje schemat.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej organy kontroli skarbowej nie są obowiązane do przestrzegania limitów czasu trwania kontroli u przedsiębiorcy. Nie obowiązuje ich również ograniczenie stanowiące, iż przedsiębiorca może być kontrolowany jednocześnie przez jeden tylko organ kontroli.

Jednym słowem inspektor kontroli skarbowej może wszcząć i prowadzić postępowanie kontrolne nawet wówczas gdy firma aktualnie kontrolowana jest na przykład przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Być może obecnie obowiązujące uregulowania zostaną zmienione. Sejm uchwalił bowiem ustawę zmieniającą ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, zgodnie z treścią której reżim dotyczący ograniczeń kontroli u przedsiębiorcy zostanie rozciągnięty również na organy kontroli skarbowej. Dnia 24 listopada br. ustawa została skierowana do Senatu, który będzie nad nią pracował do dnia 24 grudnia.

Kontrola podatkowa kończy się doręczeniem protokołu kontroli. W związku z tym, że jest to doręczenie, nie podpisanie, kontrola podatkowa może zostać zakończona nawet wówczas, gdy przedsiębiorca będzie utrudniał jej zakończenie - dwukrotne awizowanie przesyłki traktowane jest jako skuteczne doręczenie zastępcze. Kontrolowany, który nie zgadza się z ustaleniami protokołu może w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia przedstawić zastrzeżenia do jego treści lub wyjaśnienia.

W terminie 14 dni od dnia doręczenia protokołu kontroli kontrolowany może również skorygować uprzednio złożoną deklarację podatkową w zakresie, co ważne, objętym postępowaniem kontrolnym (art. 14c ustawy o kontroli skarbowej). Kontrolujący winien zostać pouczony o tym uprawnieniu w treści protokołu kontroli.

W przypadku, gdy przedsiębiorca dokona korekty, winien zawiadomić o tym fakcie organ kontroli skarbowej nie później niż w terminie 3 dni od dnia złożenia korekty oraz uzasadnić na piśmie przyczyny korekty i wskazać, iż jest ona związana z postępowaniem prowadzonym przez organ kontroli skarbowej. Fakt złożenia korekty nie umknie uwadze organu kontroli skarbowej, bowiem zostanie on o tym poinformowany przez właściwy organ podatkowy, do którego korekta została złożona.

Jeżeli korekta obejmie wszystkie ustalenia kontroli, wówczas organ kontroli skarbowej zakończy postępowanie kontrolne wynikiem kontroli. Korekta złożona po upływie czternastodniowego terminu jest bezskuteczna. W tym miejscu zauważyć należy również, iż przepisy ustawy o kontroli skarbowej zawieszają możliwość skorygowania deklaracji o której mowa w art. 81 ustawy Ordynacja podatkowa na czas trwania postępowania kontrolnego.

Co się dzieje po zakończeniu kontroli podatkowej

Po zakończeniu kontroli podatkowej postępowanie kontrolne trwa nadal. Organ kontroli skarbowej kończy to postępowanie wydaniem:

1. Decyzji podatkowej – gdy ustalenia dotyczą podatków, których określanie lub ustalanie należy do właściwości naczelników urzędów skarbowych, oraz podatku akcyzowego, a także gdy ustalenia dotyczą opłat i niepodatkowych należności budżetu państwa, których określanie lub ustalanie należy do właściwości naczelników urzędów skarbowych,

2. Wynikiem kontroli - gdy ustalenia dotyczą nieprawidłowości w zakresie gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z UE i międzynarodowych instytucji finansowych niepodlegających zwrotowi, nieprawidłowości innych niż wyżej wymienione, w szczególności w zakresie oświadczeń o stanie majątkowym, gdy nieprawidłowości nie stwierdzono albo gdy ustalenia dotyczą należności przywozowych lub należności wywozowych oraz gdy kontrolowany złożył zgodnie z art. 14c deklarację korygującą obejmującą w całości stwierdzone nieprawidłowości;

3. Postanowieniem - gdy w trakcie toczącego się postępowania kontrolnego zobowiązanie podatkowe uległo przedawnieniu.

Przed wydaniem decyzji lub wyniku kontroli organ kontroli skarbowej wyznacza stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Postanowienie to doręcza się stronie, która w ciągu siedmiu dni od dnia doręczenia może zapoznać się z całością materiału zebranego w sprawie (uprawnienie do przeglądania akt sprawy przysługuje stronie w każdym stadium postępowania) oraz wnieść swoje ewentualne uwagi.

Decyzję doręcza się kontrolowanemu oraz właściwemu organowi podatkowemu reprezentującemu Skarb Państwa, który staje się wierzycielem obowiązków wynikających z tej decyzji, co oznacza, iż zobowiązanie podatkowe ustalone mocą decyzji należy uregulować we właściwym urzędzie (np. skarbowym lub celnym). Jeżeli decyzję wydał dyrektor urzędu kontroli skarbowej służy od niej odwołanie do właściwego dyrektora izby skarbowej albo do właściwego dyrektora izby celnej.

Istotna różnica dotyczy również procedury nadzwyczajnego wzruszenia decyzji ostatecznej. Bowiem do uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności takiej decyzji wydanej przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej właściwy jest Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej.

Zobacz serwis: Prawo konkurencji

Natomiast wynik kontroli doręcza się kontrolowanemu oraz właściwemu organowi lub dysponentowi części budżetu, któremu doręcza się ponadto dokumentację z czynności kontrolnych. Jeżeli wynik kontroli zawiera ustalenia obejmujące zagadnienia należące do właściwości różnych organów, każdemu z tych organów doręcza się wyciąg z wyniku kontroli i dokumentację zawierającą ustalenia w sprawie, w której właściwy jest ten organ.

Gdy w trakcie toczącego się postępowania zobowiązanie ulegnie przedawnieniu, organ kontroli skarbowej wydaje postanowienie, które doręcza się stronie postępowania kontrolnego.

Paulina Fiejdasz, aplikant radcowski,

współpracownik Kancelarii Radców Prawnych M. Taradajko-Zuzmak, A. Zuzmak. S.C. w Rzeszowie