Wszczęcie postępowania zabezpieczeniowego
Zgodnie z brzmieniem znowelizowanego przepisu art. 36 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo Upadłościowe i Naprawcze w postępowaniu o ogłoszenie upadłości wszczętym na wniosek dłużnika, sąd obligatoryjnie z urzędu przeprowadza postępowanie zabezpieczające. Czynności w tym zakresie są podejmowane przez niego niezwłocznie po wpłynięciu wniosku do sądu. Wszczyna on więc postępowanie jeszcze przed ostatecznym ogłoszeniem upadłości dłużnika.
Mechanizm ten został wprowadzony, gdyż absurdalne byłoby oczekiwanie, że o podjecie czynności mających de facto na celu ograniczenie prawa dłużnika do dysponowania swym majątkiem, wystąpi sam dłużnik.
Niezwykle istotne znaczenie ma jednak fakt, że w sytuacji, gdy z wnioskiem o ogłoszenie upadłości występuje wierzyciel lub inny uprawniony podmiot, rzecz ma się odmiennie. Wówczas to podmiot inicjujący postępowanie jest uprawniony do złożenia wniosku o zabezpieczenie i on właśnie jest jego dysponentem.
Zobacz: Wybrane miary oceny sytuacji majątkowej firmy
Oznacza to, że on sam musi zadbać o ochronę swoich interesów w tej kwestii. Należy jednak mieć na względzie, że w przypadku, gdy wniosek o upadłość zostanie oddalony, a ponadto w rezultacie zabezpieczenia majątku dłużnik poniesie szkodę, to będzie mu przysługiwało prawo wobec wierzyciela do żądania odszkodowania w oparciu o przepis art. 746 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 37 prawa upadłościowego.
Ustalając zasady działania uczestników postępowania zabezpieczającego zauważamy, że regulacja wskazana w ustawie pr. up. i napr. jest niepełna. Wśród wskazanych przepisów dotyczących zabezpieczenia majątku dłużnika określono właściwie wyłącznie te kwestie, które odbiegają od ogólnych reguł postępowania zabezpieczającego wypływających z kodeksu postępowania cywilnego.
Do grupy odrębności zalicza się czynności obejmujące dokonanie zabezpieczenia przez sąd z urzędu, jeżeli wniosek o upadłość złożył dłużnik, powołanie specyficznych sposobów zabezpieczenia oraz określenie szczególnej podstawy upadku zabezpieczenia. W zakresie nieobjętym ustawą stosuje się odpowiednio kodeks postępowania cywilnego, mając jednak na uwadze specyfikę zabezpieczenia majątku w postępowaniu o ogłoszenie upadłości.
Należy podkreślić, że w ramach tego rodzaju postępowania, odmiennie niż w postępowaniu egzekucyjnym, jest przewidziana możliwość złożenia zażalenia. Zażalenie przysługuje zarówno dłużnikowi, jak i każdemu z uczestników. Co istotne, takie zażalenie służy wyłącznie w celu zaskarżenia sposobu zabezpieczenia, a nie zaś samego faktu ustalenia zabezpieczenia majątku dłużnika.
Zobacz: Rachunkowość działań rutynowych a rachunkowość projektów – kluczowe różnice
Podstawy zabezpieczenia majątku dłużnika
Regulacja ustawowa nie wskazuje konkretnych przesłanek, których spełnienie należałoby choćby uprawdopodobnić, aby móc domagać się podjęcia przez sąd czynności zmierzających do zabezpieczenia majątku dłużnika. Nie wydaje się jednak również słuszne, odwoływanie się w tym zakresie do przepisów procedury cywilnej. Badanie istnienia określonych w niej podstaw zabezpieczenia, takich jak wiarygodność zabezpieczanego roszczenia, czy też okoliczność, że w braku zabezpieczenia wierzyciel byłby pozbawiony zaspokojenia, byłoby nieuzasadnione.
Jak już wzmiankowano, istnieją dwie drogi dla wszczęcia postępowania zabezpieczającego. W przypadku, gdy wniosek o upadłość składa sam dłużnik, czyli osoba mająca ponieść w przyszłości skutki zgłoszenia upadłości uznaje się, że prawdopodobieństwo istnienia podstaw upadłości graniczy z pewnością. Wydaje się, że również wówczas, gdy wniosek składa inny uprawniony podmiot, kwestii wiarygodności wierzytelności wnioskodawcy nie należy przypisywać większej wagi.
Wynika to bowiem bezpośrednio z idei zabezpieczenia, które w tym przypadku dokonywane jest w interesie wszystkich wierzycieli, nie zaś pojedynczego podmiotu. Jego indywidualne uprawnienie w tym względzie nie odgrywa więc znaczącej roli. Finalnie może się nawet okazać, że wierzytelność wnioskodawcy w ogóle nie znalazła się na liście wierzytelności.
Sposoby zabezpieczenia majątku dłużnika
Podstawową forma zabezpieczenia majątku dłużnika jest ustanowienie przez organ prowadzący tymczasowego nadzorcy sądowego. W rezultacie jego powołania dłużnik zostaje w znacznym zakresie ograniczony w prawie zarządu swoim majątkiem. Od tej chwili dłużnik jest uprawniony wyłącznie do samodzielnego podejmowania czynności mieszczących się w granicach zwykłego zarządu, czyli w zasadzie związanych bezpośrednio z jego bieżącą działalnością. Natomiast wszystkie czynności przekraczające ten zakres, tj. wszelkie inwestycje, zaciąganie kredytów, sprzedaż składników majątkowych, wymagają zgody nadzorcy.
Na uwagę zasługuje okoliczność, iż ustawa określając zakres obowiązków tymczasowego nadzorcy sądowego nakazuje stosować przepisy o nadzorcy sądowym, który ustanawiany jest w toku głównego nurtu postępowania upadłościowego. Zgodnie z tą regulacją nadzorcą sądowym może być osoba fizyczna posiadająca odpowiednią licencję lub też spółka handlowa, której wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za jej zobowiązania całym majątkiem bez ograniczenia albo członkowie jej zarządu posiadają odpowiednią licencję.
Nadzorca tymczasowy wykonuje czynności na rachunek dłużnika, lecz we własnym imieniu. Nie odpowiada więc on za zobowiązania zaciągnięte w sprawach dotyczących majątku dłużnika, ponosi natomiast odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Zobacz: Wsparcie ze strony firm consultingowych
W ramach postępowania zabezpieczającego sąd jest uprawniony ponadto do podjęcia innych czynności mających na celu zabezpieczenie majątku dłużnika.
Warto wskazać, że sąd jest władny podjąć czynności prowadzące do zawieszenia egzekucji przeciw dłużnikowi, zmiany lub uchylenia zarządzeń tymczasowych, a szczególnie do uchylenia dokonanych zajęć. Odnosi się to więc do czynności egzekucyjnych podjętych w stosunku do dłużnika, zanim jeszcze został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości. Trzeba dodać jednak, że gdy egzekucja z majątku dłużnika prowadzona była w celu wydobycia od niego kwot na świadczenia alimentacyjne, renty za wywołane choroby, niezdolność do pracy oraz należności za pracę, nie zostanie ona objęta tym zabezpieczeniem.
Wśród dalszych czynności, które mogą okazać się przydatne do zabezpieczenia majątku, na podkreślenie zasługuje uprawnienie do ustanowienia zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika. Sąd podejmuje takie działania jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli. W tym przypadku zakres i sposób wykonywania przez niego zarządu określa sąd.
Tak ustanowiony zarządca ma jednak obowiązek złożenia niezwłocznie wniosku o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym. Ponadto możliwe jest podjęcie czynności polegających na opieczętowaniu składników majątku dłużnika, wydaniu zakazu dokonywania pewnych czynności faktycznych i czynności prawnych dotyczących przemieszczania lub zbywania składników majątkowych, dokonaniu zajęć rachunków bankowych dłużnika, a także innych czynności obejmujących nakazy określonego zachowania.
Zaprezentowanie sposoby zabezpieczenia zmierzają głównie jednak do uzupełnienia zabezpieczenia opierającego się na ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego, nie czyniąc go w żadnej mierze zbędnym.
Upadek czynności w toku postępowania zabezpieczającego
Zabezpieczenie obejmujące powołanie tymczasowego nadzorcy sądowego, czy też ustanowienie zarządu przymusowego, upada z mocy prawa po ogłoszeniu upadłości dłużnika, gdy tylko majątek upadłego zostanie objęty przez syndyka, zarządcę albo gdy nadzór nad tym majątkiem przejmie nadzorca sądowy.
Odnośnie innych zabezpieczeń zastosowanych przez sąd po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości przyjmuje się, że upadają one z chwilą ogłoszenia upadłości.
Marek Pasiński – Radca Prawny
Julia Regulska – Aplikant Radcowski
Kancelaria Radcy Prawnego w Krakowie www.pasinski.pl