Orzecznictwo
Polskie prawo nie zawiera generalnego zakazu naśladownictwa cudzych produktów. W orzecznictwie wskazuje się wręcz na pozytywne skutki naśladownictwa. Istotę problemu wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 2002 r., sygn. I CKN 1319/00. W wyroku tym stwierdzono m.in., że „naśladownictwo cudzych produktów samo przez się nie jest zjawiskiem nagannym, ponieważ postęp jest możliwy dzięki spuściźnie przeszłości. Rozwijanie i ulepszanie każdego produktu leży w interesie ogólnym”. Sąd Najwyższy podkreślił, że „zakaz naśladownictwa prowadziłby wprost do powstania nie ograniczonego żadnym terminem monopolu eksploatacji określonego rozwiązania technicznego (technologicznego) i uniemożliwiałyby lub co najmniej utrudniały wchodzenie na rynek innym przedsiębiorcom, zajmującym się taką samą lub zbliżoną działalnością gospodarczą. Pozostawałoby to w sprzeczności z porządkiem prawnym, opartym na zasadzie wolności gospodarczej i regułach uczciwej konkurencji. Samo naśladownictwo towarów innego przedsiębiorcy, nie korzystających ze szczególnej ochrony prawami wyłącznymi, nie jest sprzeczne z zasadami prowadzenia konkurencji”.
Zobacz: Prawa autorskie w zamówieniach publicznych
Jak chronić?
Skoro naśladownictwo jest ogólnie uznawane za dozwolone, to w jaki sposób chronić osiągnięcia swojego przedsiębiorstwa?
Pomimo iż brak jest generalnego zakazu naśladownictwa, to jednak istnieje szereg przepisów umożliwiających ochronę przed naśladownictwem. Na ich podstawie można przyjąć, że naśladownictwo cudzych produktów jest co do zasady dopuszczalne, jeśli w szczególności:
- produkty nie są chronione prawami własności przemysłowej (np. wynalazki, wzory przemysłowe), czy prawami autorskimi,
- nie ma miejsca tzw. niewolnicze naśladownictwo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji,
- naśladownictwo jest zgodne z dobrymi obyczajami.
Ochronę przed naśladownictwem zapewniają przede wszystkim przepisy ustawy – Prawo własności przemysłowej. Poszczególne prawa posiadają różne przedmioty ochrony, w tym m.in.:
- wynalazczość,
- rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci,
- zewnętrzną postać produktu.
Poszczególne przepisy nie zakazują naśladownictwa jako takiego, lecz naśladownictwa związanego z wykorzystaniem chronionych rozwiązań czy postaci produktów.
Zobacz również: Wykreślenie sp. z o.o. z KRS a zobowiązania
Patenty
Patenty są udzielane - bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania (art. 24 ustawy – Prawo własności przemysłowej). Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym (art. 63 ustawy – Prawo własności przemysłowej).
Polecamy serwis: Mała firma
Wzór użytkowy
Z kolei rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci mogą być chronione jako wzór użytkowy, jeśli są nowe i użyteczne (art. 94 ustawy – Prawo własności przemysłowej).
Na wzór użytkowy może być udzielone prawo ochronne. Przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Czas trwania prawa ochronnego wynosi dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym (art. 95 ustawy – Prawo własności przemysłowej).
Wzór przemysłowy
Natomiast nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację, może być chroniona jako wzór przemysłowy (art. 102 ustawy – Prawo własności przemysłowej). Na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji.
Przez uzyskanie prawa z rejestracji uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Zobacz: Nowe prawo budowlane korzystne dla przedsiębiorców i inwestorów
Uprawniony może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego obejmuje każdy wzór, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia (art. 105 ustawy – Prawo własności przemysłowej).
Wzór wspólnotowy
Alternatywą dla udzielanego przez polski Urząd Patentowy prawa rejestracji na wzór przemysłowy jest przewidziane w prawie Unii Europejskiej (Rozporządzenie Rady nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych) prawo do wzoru wspólnotowego, który może zostać zarejestrowany w Urzędzie Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (Znaki Towarowe i Wzory). W myśl ww. Rozporządzenia „wzór” oznacza postać całego lub części produktu, wynikającą w szczególności z cech linii, konturów, kolorystyki, kształtu, tekstury i/lub materiałów samego produktu i/lub jego ornamentacji. Zakres ochrony przyznany na zasadach wzoru wspólnotowego obejmuje każdy wzór, który nie wywołuje u poinformowanego użytkownika innego ogólnego wrażenia. Wzór jest chroniony jako wzór wspólnotowy w zakresie, w jakim ten wzór jest nowy i posiada indywidualny charakter.
Zobacz też: Funkcje znaku towarowego
Niezarejestrowany wzór wspólnotowy
Istotność ww. Rozporządzenia przejawia się nie tylko w możliwości uzyskania prawa skutecznego na terenie całej Unii Europejskiej, ale także w tym, że wprowadza ono kategorię tzw. niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego, tj. wzoru chronionego bez konieczności dopełnienia jakichkolwiek formalności. Zakres ochrony jest w przypadku wzoru niezarejestrowanego krótszy (3 lata a nie 5 do 25 lat) i węższy (tylko ochrona przed kopiowaniem) niż wzoru zarejestrowanego, ale z drugiej strony powoduje, że ochrona produktu powstaje przez sam fakt publicznego udostępnienia, bez konieczności przeprowadzania jakiejkolwiek formalnej procedury.
Prawo autorskie
Postać produktu może być również chroniona prawem autorskim, o ile np. postać produktu będzie mogła zostać uznana za utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ochrona przewidziana w ww. ustawie jest niezależna od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Zobacz: Zwolnienie z długu a zgoda dłużnika
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Ochrona przed naśladownictwem możliwa jest również w przypadku, gdy nie przysługują żadne z ww. praw własności przemysłowej ani prawa autorskie. Podstawą ochrony może być bowiem ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
W pierwszej kolejności można powołać się na art. 13 ust. 1 ww. ustawy, zgodnie z którym czynem nieuczciwej konkurencji jest naśladowanie gotowego produktu, polegające na tym, że za pomocą technicznych środków reprodukcji jest kopiowana zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu.
Powyższy przepis zakazuje jedynie jednej postaci naśladownictwa, a mianowicie tzw. niewolniczego naśladownictwa. Najistotniejszym warunkiem postawienia zarzutu popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji jest wykazanie, że naśladownictwo produktu powoduje możliwość wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Nawet bowiem w wypadku, gdy doszło do spełnienia pozostałych warunków, a produkt konkurenta zawiera jasne i czytelne oznaczenie konkurenta, które w sposób dostateczny rozróżnia produkty i ich producentów na rynku, to można dojść do wniosku, że czyn nieuczciwej konkurencji nie został popełniony.
Polecamy serwis: Firma
Należy również pamiętać, że nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji naśladowanie cech funkcjonalnych produktu, w szczególności budowy, konstrukcji i formy zapewniającej jego użyteczność. Jeżeli naśladowanie cech funkcjonalnych gotowego produktu wymaga uwzględnienia jego charakterystycznej formy, co może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu, naśladowca jest zobowiązany odpowiednio oznaczyć produkt (art. 13 ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji).
Trzeba również pamiętać, że za niewolnicze naśladownictwo grozi nie tylko odpowiedzialność cywilna, ale i odpowiedzialność karna. W myśl art. 24 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, kto, za pomocą technicznych środków reprodukcji, kopiuje zewnętrzną postać produktu lub tak skopiowany wprowadza do obrotu, stwarzając tym możliwość wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu, czym wyrządza poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Zobacz: Wyłączenie z postępowania o udzielenie zamówienia – zasada bezstronności
W orzecznictwie przyjmuje się, że w przypadku braku spełnienia przesłanek z art. 13 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w szczególnych wypadkach można powołać się na tzw. klauzulę generalną zawartą w art. 3 ust. 1 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. A jak wskazał Sąd Najwyższy w cytowanym już wyżej wyroku z dnia 11 lipca 2002 r., sygn. I CKN 1319/00, „działanie wyczerpujące znamiona naśladownictwa może być zakwalifikowane jako czyn nieuczciwej konkurencji wywiedziony z klauzuli generalnej (art. 3 ust. 1 u.z.n.k.), jednakże dopiero po wykazaniu istotnych z punktu widzenia prawa konkurencji zarzutów przesądzających naganność postępowania konkurenta i uzasadniających, w ustalonych okolicznościach sprawy, powołanie się na klauzulę dobrych obyczajów”.
Z przedstawionego powyżej zestawienia wynika, że mimo iż w orzecznictwie przyjmuje się zasadę swobody naśladownictwa, to istnieje szereg przepisów umożliwiających ochronę. Naśladownictwo musi bowiem być dokonywane w zgodzie z zasadami uczciwej konkurencji oraz z poszanowaniem praw przysługujących konkurentom.
Autor: Dariusz Mojecki
Radca prawny zajmujący się m.in. prawem zwalczania nieuczciwej konkurencji, prawem reklamy i prawem gospodarczym. Autor bloga (Nie)uczciwa konkurencja – www.kancelariamojecki.pl/blog-nieuczciwa-konkurencja/