„Czynnością prawną “z samym sobą” w ścisłym znaczeniu jest czynność, w której jedną stroną jest mocodawca reprezentowany przez pełnomocnika, zaś drugą stroną osoba będąca tym właśnie pełnomocnikiem. Ponadto pojęciem czynności “z samym sobą” można w świetle art. 108 zd. 2 k.c. objąć czynność prawną, w której pełnomocnik reprezentuje obie jej strony. Ustawowy zakaz dotyczy w świetle art. 108 k.c. obu tych grup czynności.” (Katarzyna Kopaczyńska-Pieczniak, Komentarz do art.108 Kodeksu cywilnego, pkt. 1 [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna; Kidyba Andrzej (red.), Gawlik Zdzisław, Janiak Andrzej, Jedliński Adam, Kopaczyńska-Pieczniak Katarzyna, Niezbecka Elżbieta, Sokołowski Tomasz; WKP; 2012).
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Generalna zasada zawarta w Art. 108 k.c. wprowadza zakaz zawierania umów z samym sobą. Od tego zakazu przepis ten przewiduje dwa wyjątki:
1) jeżeli dopuszczalność dokonania czynności prawnej z “samym sobą” wynika z treści pełnomocnictwa albo
2) jeżeli ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.
„Z brzmienia art. 108 k.c. jednoznacznie wynika, że oba powyższe wyjątki nie muszą zaistnieć kumulatywnie.” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 czerwca 2005 r., I ACa 1855/04).
Pierwszy z wyjątków polega na tym, że dopuszczalność czynności “z samym sobą” może wynikać z treści pełnomocnictwa.
Drugi natomiast wyraża się w tym, że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy.
Czym jest pełnomocnictwo ogólne?
Zgodnie z pierwszym wyjątkiem, dopuszczalność czynności prawnej “z samym sobą” powinna wynikać z treści pełnomocnictwa, jednakże nie musi być ona w nim wprost wyrażona. „Wystarczy, gdy na taką wolę mocodawcy wskazuje interpretacja jego oświadczenia woli o udzieleniu umocowania dokonana zgodnie z art. 65 § 1 k.c. Wola mocodawcy może więc zostać wyrażona w sposób wyraźny bądź dorozumiany. W takim przypadku nie ma znaczenia, czy dana czynność zagraża interesom mocodawcy, czy też nie.” (Katarzyna Kopaczyńska-Pieczniak, Komentarz do art.108 Kodeksu cywilnego, pkt. 1 [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna; Kidyba Andrzej (red.), Gawlik Zdzisław, Janiak Andrzej, Jedliński Adam, Kopaczyńska-Pieczniak Katarzyna, Niezbecka Elżbieta, Sokołowski Tomasz; WKP; 2012).
Drugi wyjątek polega na dokonaniu analizy i oceny treści czynności prawnej pod kątem możliwości naruszenia interesu mocodawcy. Ocenie poddać powinno się całość treści czynności prawnej, a nie tylko treść oświadczeń woli, okoliczności ich złożenia przez strony oraz skutki prawne wywoływane tą czynność prawną, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów zgodnie z art. 56 k.c. (B. Gawlik (w:) System prawa cywilnego, t. I, 1985, s. 770; M. Piekarski (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 252). Na podstawie tak dokonanej oceny treści czynności prawnej powinna być wyłączona możliwość naruszenia interesów mocodawcy. „Słusznie wskazuje się przy tym na konieczność szerokiego rozumienia pojęcia “interesy”, bez zawężania go tylko do interesów prawnych (prawnie chronionych)” (M. Piekarski (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 252).
Jak udzielić pełnomocnictwa szczególnego?
Wobec czego, czynność prawna “z samym sobą” jest dopuszczalna jeśli zgodnie z jej treścią nie spowoduje ona żadnych negatywnych skutków dla interesów mocodawcy (będzie dla nich indyferentna).
Na marginesie wskazać należy, iż „w literaturze przeważa pogląd, zgodnie z którym dokonanie czynności prawnej z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 108 k.c., nie powoduje bezwzględnej nieważności tej czynności. Wykładnia funkcjonalna powołanego przepisu prowadzi do wniosku, że mamy w tym wypadku do czynienia z tzw. czynnością niezupełną (negotium claudicans), której skuteczność zależeć będzie od potwierdzenia przez mocodawcę. [...] Ze względu na bezpieczeństwo obrotu należałoby raczej przyjąć, że zakaz z art. 108 ma bardziej surowy charakter, wyrażający się w tym, że jego naruszenie skutkuje jednak nieważnością czynności prawnej.” (Robaczyński Wojciech, Komentarz do art. 108 Kodeksu cywilnego, pkt. 6 [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz; Pyziak-Szafnicka Małgorzata (red.), Giesen Beata, Katner Wojciech J., Księżak Paweł, Lewaszkiewicz-Petrykowska Biruta, Majda Rafał, Michniewicz-Broda Ewa, Pajor Tomasz, Promińska Urszula, Robaczyński Wojciech, Serwach Małgorzata, Świderski Zbigniew, Wojewoda Michał; LEX, 2009).
Czy można odwołać pełnomocnictwo?
Autor: Piotr Dziurla
Niniejszy wpis jest przedmiotem praw autorskich Kancelarii Prawnej Renata Urowska i Wspólnicy sp.k.