Przepisy kodeksu postępowania cywilnego precyzyjnie określają zasady ustalania właściwości miejscowej sądu, a więc określenia, który sąd, ze względu na położenie, będzie kompetentny do prowadzenia owego postępowania.
Zgodnie z podstawową zasadą, powództwo wytacza się przed sądem pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, które ustala się według przepisów kodeksu cywilnego. Dotyczy to oczywiście sytuacji, gdy pozwany prowadzi działalność gospodarczą jako osoba fizyczna. Natomiast jeżeli powództwo wytaczane jest przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną, wytacza się je według miejsca ich siedziby. Siedziba ta jest zawsze ujawniona w rejestrze przedsiębiorców.
Po ustaleniu właściwości miejscowej, warto jeszcze upewnić się co do właściwości rzeczowej sądu, a więc czy odpowiedni będzie sąd rejonowy, czy okręgowy. Decyduje tutaj wartość przedmiotu sporu, która w sprawach gospodarczych wynosi sto tysięcy złotych. Należy jeszcze wspomnieć, że rozstrzyganie spraw może się odbywać przed sądami gospodarczymi, które utworzono przy następujących sądach okręgowych: w Warszawie (trzy wydziały gospodarcze), Warszawie-Pradze, Białymstoku, Bielsku-Białej, Bydgoszczy, Częstochowie, Gdańsku, Gliwicach, Katowicach (trzy wydziały), Kielcach, Koszalinie, Krakowie (dwa wydziały), Legnicy, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu (dwa wydziały), Rzeszowie, Szczecinie, Świdnicy, Toruniu, Wrocławiu i Zielonej Górze. Natomiast wydziały gospodarcze w sądach rejonowych, utworzono w tych sądach, które mają siedziby w miastach będących siedzibą sądów okręgowych.
Opisane powyżej zasady ustalania właściwości sądu są zasadami podstawowymi i mogą być modyfikowane przez poszczególne, indywidualne sytuacje. Właśnie tutaj pojawia nam się tzw. właściwość przemienna sądu ustalona według położenia zakładu głównego lub oddziału, pozwanego, jeśli roszczenie roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału, a jednocześnie jest roszczeniem majątkowym. Właściwość przemienna jest modyfikacją właściwości podstawowej. Jest to bardzo dobre rozwiązanie, wynikające z faktu, że wielu przedsiębiorców posiada oddziały w różnych miejscowościach. Przepisy wychodzą im naprzeciw i dają powodowi możliwość wyboru miejsca wytoczenia powództwa przed sądem właściwym ze względu na siedzibę przedsiębiorcy lub ze względu na siedzibę oddziału przedsiębiorcy. Może mieć to duże znaczenie między innymi w przypadku sporów z zakładami zaopatrującymi przedsiębiorcę w media, np. prąd, czy wodę, a także z zakładami ubezpieczeń, czy bankami.
Polecamy: Źródła obowiązków z zakresu ochrony środowiska
Wytaczając powództwo według tzw. właściwości przemiennej należy pamiętać, że okoliczność tę należy zawrzeć w pozwie. W uzasadnieniu powinno się dokładnie opisać, sytuację, tj. fakt, że przedsiębiorca, którego siedziba znajduje się w X, posiada również oddział w Y, a umowa z której wynika powództwo została zawarta właśnie z oddziałem w Y i stąd wynika roszczenie majątkowe dochodzone pozwem. Warto też powołać się na sam przepis, tj. artykuł 33 kodeksu postępowania cywilnego.
Zasada właściwości przemiennej znalazła potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 22 kwietnia 1971 r. (sygnatura: II CZ 29/71), zgodnie z którym powództwo przeciwko PZU o roszczenie odszkodowawcze z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego wytoczyć można według przemiennej właściwości miejscowej (art. 33 kpc) także przed sąd, w którego okręgu znajduje się jednostka organizacyjna PZU, która przyjęła zgłoszenie o wypadku i przeprowadziła postępowanie likwidacji szkody, chociażby czynności te były wykonane na zlecenie innej jednostki organizacyjnej PZU. W tym przypadku Sąd Najwyższy jasno opowiedział się za pewną swobodą powoda co do wyboru sądu.
Modyfikacja właściwości ogólnej dotyczy również przedsiębiorców prowadzących działalność jako osoby fizyczne. Podstawowa zasada wskazuje bowiem, że powództwo wytacza się przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Natomiast przepis wprowadzający właściwość przemienną daje przedsiębiorcy wybór, pomiędzy sądem miejsca zamieszkania osoby fizycznej, a sądem właściwym ze względu na zakład główny lub oddział przedsiębiorcy, pod warunkiem oczywiście, że roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału.
Za takim rozumieniem przepisu opowiedział się również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 stycznia 1995 r. (sygnatura: III CZP 148/94) stwierdzając, że powództwo o roszczenie majątkowe skierowane przeciwko osobie fizycznej prowadzącej ewidencjonowaną działalność gospodarczą, związane z tą działalnością, wytoczyć można przed sądem, w którego okręgu znajduje się miejsce prowadzenia tej działalności (zakład).
Kolejną modyfikacją przepisów dotyczących właściwości jest możliwość wytoczenia powództwa o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy, ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przed sądem miejsca wykonania umowy. Przepis wskazuje jednak, żeby miejsce wykonania umowy było stwierdzone dokumentem. Tak więc powód powinien przedstawić sądowi pisemny dowód, że wykonanie umowy miało nastąpić w danym miejscu i z tegoż powodu wytacza właśnie w tym miejscu powództwo.
Polecamy: Korupcja gospodarcza - poradnik