Celowe niedopełnianie obowiązków może być źródłem niewypłacalności podmiotu gospodarczego. W jaki sposób wierzyciel może się chronić przed brakiem regulowania swoich zobowiązań przez przedsiębiorcę – dłużnika w przypadku celowego działania lub rażącego niedbalstwa.
Wówczas możliwe jest, aby sąd orzekł wobec takiej osoby, będącej osobą fizyczną, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, jak również pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. Możliwość orzeczenia takiego zakazu dotyczy również osób uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorcy będącego osobą prawną (np. spółką z ograniczoną odpowiedzialnością) lub spółką handlową niemającą osobowości prawnej (np. spółką jawną), jeżeli niewypłacalność takiego przedsiębiorcy lub pogorszenie jego sytuacji finansowej jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa tych osób. Ów zakaz sąd może orzec na okres od trzech do dziesięciu lat.
Polecamy: Kiedy nie można prowadzić działalności gospodarczej?
Warto jednocześnie zaznaczyć, że zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 23 marca 2006 roku (sygnatura IV CSK 35/05), orzeczenie takiego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest niezależne od tego, czy został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości. Postępowanie w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest samodzielnym, autonomicznym postępowaniem cywilnym, uregulowanym poza Kodeksem postępowania cywilnego. Może ono pozostawać w związku funkcjonalnym z postępowaniem upadłościowym, może jednak także być prowadzone całkowicie niezależnie od niego.
Jednak w tego typu sprawach, o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej orzeka sąd upadłościowy, a jeżeli postępowania upadłościowego nie wszczęto albo oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe, orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości. Warto przypomnieć, że sądem upadłościowym jest zawsze sąd rejonowy – sąd gospodarczy.
Sąd Najwyższy (Izba Cywilna) uchwałą z dnia 24 lutego 2005 r. (sygnatura III CZP 87/2004) uznał, że w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej orzeka sąd w składzie jednego sędziego. Jak zostało wskazane, postępowanie w sprawach orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest samodzielnym postępowaniem cywilnym. W sprawach tych stosuje się przepisy o postępowaniu nieprocesowym, ale także w postępowaniu tym znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o procesie, w tym przepisy regulujące postępowanie dowodowe. W związku z tym nie mają już zastosowania w tym zakresie przepisy ustawy- Prawo upadłościowe i naprawcze.
Postępowanie o zakazanie działalności gospodarczej wszczyna się wyłącznie na wniosek wierzyciela, tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy, a także Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w uchwale z dnia 14 września 2005 r. uznał, że legitymowanym do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu jest również prokurator.
Warto również zaznaczyć, że wygaśnięcie w toku postępowania funkcji tymczasowego nadzorcy, zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania wszczętego na jego wniosek.
Sąd po przeprowadzeniu rozprawy wydaje postanowienie. Od postanowienia sądu drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna. Odpis prawomocnego postanowienia sąd przesyła do Krajowego Rejestru Sądowego. Ma to na celu zapewnienie prawidłowego przepływu informacji.
Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej może rodzić bardzo dotkliwe skutki. Nie tylko ze względu na niemożność wykonywania właśnie tego typu działalności, ale również ze względu na niedopuszczalność pełnienia funkcji w organach spółki europejskiej. Orzeczony przez sąd zakaz przynależności do organów: zarządzającego, nadzorczego lub administrującego spółki akcyjnej, podległej prawu państwa członkowskiego wynikający z orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej, wydanych w państwie członkowskim powoduje automatycznie zakaz pełnienia funkcji w organach spółki europejskiej. Wynika to jednoznacznie z przepisów prawa, jednak sam zakaz nie wynika z mocy samego prawa, gdyż do jego wdrożenia konieczne jest wydanie stosownego orzeczenia, właśnie przez sąd lub organ administracyjny krajowy.
W polskim prawie zakaz ten może zostać wydany właśnie na podstawie przepisów ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Przepisy te upoważniają sąd do orzekania o pozbawieniu na okres od trzech do dziesięciu lat prawa pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, jeżeli dana osoba dopuściła się ze swej winy określonych czynów (np. będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub doprowadziła do niewypłacalności w wyniku zaniedbań).
Zakaz sprawowania funkcji w organie spółki europejskiej może mieć miejsce tylko wówczas, gdy orzeczono zakaz wobec osoby działającej w imieniu i na rzecz podmiotu gospodarczego podległego prawu państwa członkowskiego (zatem już nie spółki podległej prawu państwa trzeciego). Nie oznacza to jednak, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej musi być wydany przez sąd (organ administracji) państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się siedziba spółki europejskiej. Może to być inne, dowolne państwo członkowskie.
Polecamy: Jakie są skutki upadłości?