Pomysł na stworzenie sieci transeuropejskich pojawił się pod koniec lat 80-tych. Miała ona być fundamentem do funkcjonowania jednolitego rynku na terenie Wspólnoty, umożliwić swobodny przepływ towarów, kapitału oraz ludzi. Sieci miały również przyczynić się do szybszego rozwoju polityki regionalnej. Mimo, iż z czasem uświadamiano sobie o coraz większych możliwościach jakie one dawały, początkowy rozwój hamowany był z powodu braku środków pieniężnych.
Jak już wspomniano, w Traktacie z Maastricht wprowadzono zapis, zgodnie z którym Unia Europejska ma przyczynić się do rozwoju infrastruktury transportu, telekomunikacji oraz energetyki. O tym jak wielkim przedsięwzięciem jest realizacja projektów priorytetowych, świadczy fakt, iż okres realizacji pierwszych z nich (które ustalono w 1994 r. w tzw. liście z Essen - na liście znalazło się 14 projektów priorytetowych), miał trwać 16 lat i zakończyć się w roku 2010 (termin ten nie został jednak dotrzymany). Ponadto do tej pory dwukrotnie przeprowadzono rewizję tych projektów w latach 2001 oraz 2004, których celem było m.in. kontrola realizowanych działań oraz włączenie projektów z terenów nowych państw członkowskich. W wyniku aktualizacji, obecnie na liście projektów priorytetowych w sektorze transportu znajduje się 30 pozycji.
Obecnie rozwój sieci transeuropejskich uważany jest jako kluczowy element, do stworzenia wspólnego rynku oraz zapewnienia spójności gospodarczej i społecznej na terenie Unii Europejskiej. Nad prawidłowym rozwojem TEN czuwa Komisja Europejska. To właśnie organ wykonawczy Wspólnoty przygotowuje wytyczne związane z rozbudową Sieci Transeuropejskich, w których określa m.in. zakres, priorytetowe obszary, a także projekty z harmonogramem ich realizacji. O istocie TEN, świadczy m.in. fakt, iż UE stworzyła specjalny instrument finansowy, który ma zapewniać wsparcie realizacji realizowanych projektów.
Przeczytaj również: Duże dotacje dla podlaskich przedsiębiorców!
Jak już wspomniano sieci transeuropejskie obejmują 3 podstawowe obszary:
• transeuropejskie sieci transportowe, (ang.) Trans-European Transport Networks (TEN-T)
• transeuropejskie sieci energetyczne, (ang.) Trans-European Energy Network (TEN-E lub TEN-Energy)
• transeuropejskie sieci telekomunikacyjne, (ang.) Trans-European telecommunications network (eTEN). Mają one łączyć europejskie usługi telekomunikacyjne. Są głównym elementem inicjatywy „eEuropa – społeczeństwo informacyjne dla wszystkich”
Transeuropejskie sieci transportowe (TEN-T)
W ramach transeuropejskich sieci transportowych (TEN-T) tworzona jest zintegrowana struktura transportowa. Składać się na nią ma sieć budowanych autostrad, dróg szybkiego ruchu, kolei, dróg wodnych, portów oraz lotnisk, które połączą wszystkie państwa członkowskie ze sobą oraz krajami europejskiej polityki sąsiedztwa. Działania te mają przyczynić się do poprawy przepustowości dróg transportowych po to, aby eliminować utrudnienia w wymianie handlowej oraz swobodnym przemieszczaniu się.
Wielkie wyzwania w tym zakresie pojawiły się w momencie, gdy do UE zaczęły wstępować nowe państwa członkowskie, w których poziom rozwoju infrastruktury był słaby. Zintegrowanie tych krajów oraz krajów kandydujących wymagało (i nadal wymaga) zarówno znacznych nakładów kapitałów jak i czasu poświęconego na realizację. W celu zmniejszenia obciążenia finansów publicznych państw realizujących te kosztowne inwestycje, popularne jest zachęcanie sektora prywatnego do wzięcia udziału w tym przedsięwzięciu.
Polecamy serwis: Szkolenia unijne
Transeuropejskie sieci energetyczne (TEN-E)
Unia Europejska przywiązuje również dużą uwagę do rozwoju transeuropejskich sieci energetycznych. Do podstawowych elementów jej strategii w tym zakresie zaliczyć można:
• dbanie o zrównoważony rozwój – ma to na celu ograniczenie działań związanych z wytwarzaniem energii oraz jej zużywaniem, które negatywnie wpływają na środowisko naturalne. Realizuję się to przede wszystkim za pomocą dwóch podstawowych metod: stopniowe zastępowanie dotychczasowej energii „energią czystszą” oraz stopniowym ograniczaniem emisji dwutlenku węgla,
• zapewnienie konkurencyjności dostaw energii – energia odgrywa wielką rolę we współczesnej gospodarce, dlatego też jest jednym z głównych czynników rozwoju gospodarczego całej Unii,
• zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii – cel ten ma być osiągnięty poprzez promowanie zróżnicowanych źródeł energii, zwiększanie samowystarczalności energetycznej Unii, dzięki czemu Wspólnota w mniejszym stopniu zależna byłaby od gospodarek zewnętrznych, a to z kolei ma się przełożyć na ograniczenie czynników ryzyka, które wpływają na rynek energii.
Biorąc pod uwagę rolę, jaką Unia przywiązuje do zapewnienia własnej samowystarczalności energetycznej, oraz tworzenia wewnętrznego rynku energii, transeuropejskiej sieci energetyczne są priorytetem polityki ekonomicznej UE.
Koszty realizacji TEN
Spośród trzech obszarów wchodzących w skład TEN, najbardziej kosztowny jest obszar transportowy. Szacuje się, że koszt jego realizacji w latach 1996-2020 wyniesie łącznie około 900 mld euro, z czego nieco ponad połowa z tej sumy jest jeszcze do zainwestowania. Koszt samych projektów priorytetowych na te lata szacuję się na kwotę 400 mld euro. Aż 21 (z 30) projektów priorytetowych to projekty związane z koleją, pozostałe 9 dotyczy natomiast dróg, portów śródlądowych, szlaków wodnych oraz lotnisk.
Jak już wspomniano realizacja projektów sieci transeuropejskich jest wysoce kapitałochłonna. Projekty te finansowane są przede wszystkim z dwóch źródeł: z dotacji unijnych oraz z kredytów EBI (Europejski Bank Inwestycyjny). Unia Europejska wspiera realizację projektów głównie za pośrednictwem funduszy strukturalnych i funduszy spójności, które mają na celu wspomagać rozwój regionalny (w tym również w zakresie infrastruktury transportowej i informatycznej). Ponadto stworzona jest specjalna linia budżetowa dla TEN, w której środki przeznaczone są tylko i wyłącznie na realizację projektów TEN. EBI natomiast jest głównym źródłem kredytów bankowych dla sieci transeuropejskich w Unii oraz krajach kandydujących.