Czy ukrywanie przez przedsiębiorców faktu, że są oni w upadłości, nie stanowi naruszenia prawa, zwłaszcza przepisów o oznaczeniu przedsiębiorcy? Pytanie to jest istotne w związku z przypadkami, w których przedsiębiorca w upadłości, np. jako strona umowy lub uczestnik postępowania przetargowego, pomijając w dokumentacji kontraktowej lub przetargowej podanie w oznaczeniu firmy dodatkowego określenia - w upadłości, naraża się na przykre konsekwencje.
Błąd w oświadczeniu woli
Po podpisaniu umowy lub przyjęciu oferty w przetargu, kiedy ujawniony zostanie fakt otwarcia wobec przedsiębiorcy postępowania upadłościowego, druga strona z reguły odmawia realizacji uzgodnionych zobowiązań. Wskazuje przy tym na przysługującą jej możliwość uchylenia się (w trybie art. 84-86 k.c.) od złożonego oświadczenia woli z powodu błędu. Wykazanie licznych przesłanek przewidzianych w powołanych przepisach jest trudne. Przedsiębiorca może bowiem zaprzeczać, że pominięcie zaznaczenia w firmie faktu upadłości było czynnikiem wywołującym błąd drugiej strony. Może podnosić, że osoba ta powinna wiedzieć o upadłości. Może też twierdzić, że błąd nie dotyczy treści umowy lub oferty przetargowej albo że w ogóle nie był istotny, ponieważ gdyby druga strona wiedziała o upadłości, to i tak podpisałaby umowę lub przyjęła ofertę.
Niezależnie od wymienionych trudności dowodowych przedsiębiorca może bronić się dalszymi argumentami. Są one związane z prawnymi warunkami prowadzenia i wykonywania działalności gospodarczej.
Firma przedsiębiorcy
W przepisach k.c. o oznaczeniu przedsiębiorcy (art. 431 i nast.) nie ustanowiono wymogu zamieszczenia w firmie dodatku wskazującego na znajdowanie się przedsiębiorcy w upadłości. Sama zasada prawdziwości firmy (art. 433 par. 2), zakazująca wprowadzania w błąd i przez to wymagająca zgodności firmy z aktualnym stanem faktycznym dotyczącym przedsiębiorcy i jego działalności, nie oznacza jeszcze obowiązku podawania w firmie informacji niewygodnych dla przedsiębiorcy. Z zasady tej nie wynika tym bardziej obowiązek zamieszczenia w firmie informacji o popadnięciu przedsiębiorcy w szczególne, ale nierzadko przejściowe położeniu, jakim jest upadłość, zwłaszcza że otwarcie upadłości ma różne cele.
W przepisach kodeksu spółek handlowych jest ustanowiony wymóg umieszczenia w firmie dodatku w likwidacji w razie przejścia takiej spółki w fazę likwidacji (np. art. 74 par. 4 i art. 274 par. 2). Wymogu tego nie można jednak interpretować rozszerzająco i stosować analogicznie do upadłości. Również w przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie przewidziano konieczności odzwierciedlenia w firmie faktu upadłości. W świetle wymogów ewidencyjnych ograniczono się do wpisu informacji o samym ogłoszeniu upadłości (art. 30 ust. 1 pkt 7). Nie jest to jednak równoznaczne z zobowiązaniem do używania przez wpisanego do ewidencji przedsiębiorcę firmy z dodatkiem w upadłości, ani nawet do zaznaczenia we wniosku, dotyczącym wpisu do ewidencji informacji o ogłoszeniu upadłości, zmiany firmy na zawierającą wymieniony dodatek.
Rejestry, ewidencje
Przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) także nie dają podstaw do nakładania na przedsiębiorcę obowiązku wprowadzania do firmy informacji o upadłości. Przewidują tylko, że w dziale 6 rejestru przedsiębiorców zamieszcza się dane związane z ogłoszeniem upadłości (art. 44 ust. 1 pkt 5), a także że ogłoszenie upadłości jest jedną z przesłanek wpisania określonych osób do rejestru dłużników niewypłacalnych (art. 55 i nast.). Przepisy te nie dają jednak żadnej podstawy do przyjęcia, że przedsiębiorca jest zobowiązany do wprowadzenia do swojej firmy dodatku wskazującego jego wejście w stan upadłości, tak samo jak nie zobowiązują do ujawnienia w firmie, że przedsiębiorca stał się dłużnikiem niewypłacalnym. Nie wskazują na to także regulacje wykonawcze do powołanej ustawy, w tym przepisy o wzorach urzędowych formularzy. Poza tym z przepisów ustawy o KRS wynika, że rejestr przedsiębiorców jest jawny. Każdy może zatem sprawdzić przez dostęp do danych rejestrowych lub nawet uzyskanie informacji pisemnej, czy wobec określonego przedsiębiorcy ogłoszono upadłość (to samo dotyczy ww. ewidencji). W konsekwencji przy składaniu oświadczeń pisemnych w imieniu przedsiębiorcy rejestrowego (art. 34) firma nie musi zawierać dodatku w upadłości.
Według przepisów rozporządzenia w sprawie sposobu i metodologii prowadzenia i aktualizacji rejestru podmiotów gospodarki narodowej wejście przedsiębiorcy w stan upadłości także nie zmusza go do uwidaczniania tej okoliczności w swoim oznaczeniu. Wprawdzie w ankietach aktualizujących informacje o wspomnianych podmiotach zaznacza się fakt bycia w upadłości. Informacja taka jest podawana w odniesieniu do danych o aktywności prawnej i ekonomicznej. Jest ona też zamieszczana we wniosku o zmianie danych (RG-1). Jednak jej ujawnienie w powyższym rejestrze następuje tylko wtedy, gdy z powodu upadłości przedsiębiorca staje się podmiotem nieaktywnym.
Poza tym nie pociąga to za sobą żadnych konsekwencji pod względem sposobu oznaczenia przedsiębiorcy. Nawet w danych rejestrowych nazwa podmiotu jest ustalana według dokumentów, stanowiących podstawę powstania lub podjęcia działalności (par. 7 ust. 1), a w tych, jak wyjaśniono, nie uwidacznia się zmiany firmy z powodu upadłości przedsiębiorcy.
Projekt zmian
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (druk nr 654) przewiduje wprowadzenie do prawa upadłościowego i naprawczego art. 601. Zgodnie z nim - przedsiębiorca, po ogłoszeniu upadłości, ma występować w obrocie pod dotychczasową firmą, ale z dodaniem oznaczenia - w zależności od przypadku - w upadłości likwidacyjnej albo w upadłości układowej.
Zmiana ta jest uzasadniana praktycznym znaczeniem ujawnienia w obrocie faktu, że przedsiębiorca jest w stanie upadłości oraz określenie rodzaju upadłości. Takie ujawnienie ma pozwolić kontrahentom ocenić ryzyko związane z zawieraniem umów z upadłym, a zarazem zwiększyć szanse sprawnego funkcjonowania na rynku przedsiębiorców w upadłości układowej.
Zmianie ma ulec także art. 45 ustawy o KRS. W jego ust. 1 ma być przewidziane, że w dziale 1 rejestru przedsiębiorców, w którym ujawniana jest firma, mają być dokonywane wpisy dotyczące dodania do firmy oznaczenia, o których mowa wyżej. Wpisy będą uskuteczniane przez sąd rejestrowy z urzędu. Rozwiązanie takie dotyczy jednak przedsiębiorców, względem których upadłość zostanie ogłoszona po wejściu w życie omawianej nowelizacji. W sprawach, w których upadłość została ogłoszona przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, będą bowiem stosowane przepisy dotychczasowe. Jedyny wyjątek dotyczy przypadku, w którym przed dniem wejścia w życie tej ustawy zostało już wpisane do rejestru przedsiębiorców ogłoszenie upadłości. Wówczas sąd z urzędu dokona do ww. działu wpisu, polegającego na samym dodaniu do firmy przedsiębiorcy oznaczenia „w upadłości likwidacyjnej” albo w upadłości układowej.
Wątpliwości dotyczące zmian
Proponowana zmiana jest dwutorowa. Nakłada bowiem na upadłych przedsiębiorców obowiązek używania w ich działalności firmy informującej o upadłości, jak i zapewnia bezpośrednie wprowadzenie takiej informacji do firmy wpisanej w danych rejestrowych. Wiążą się z nią też pewne wątpliwości: czy obowiązek używania firmy z dodatkiem wskazującym na upadłość, powstaje rzeczywiście już z samym ogłoszeniem upadłości, czy dopiero po wpisie zmienionej firmy do rejestru. Sformułowanie po ogłoszeniu upadłości może być bowiem rozumiane w sensie ogólnego wskazania na stan upadłości, a nie konkretnie na moment, od którego ma powstawać powyższy obowiązek. Dalszą niejasną kwestią jest, czy projektowane rozwiązanie, w zakresie wpisu takiego dodatku, dotyczy również przedsiębiorcy ujawnionego w ewidencji działalności gospodarczej. Wydaje się występować tu luka prawna, ponieważ projekt wyraźnie ogranicza się w tym względzie do przedsiębiorców rejestrowych.
MARCIN TRZEBIATOWSKI
adiunkt w Katedrze Prawa Handlowego KUL Jana Pawła II
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 ze zm.).