Ogłoszenie upadłości prowadzi do powstania między małżonkami ustroju rozdzielności majątkowej, a majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłości. Drugi z małżonków, który nie został objęty postanowieniem o ogłoszeniu upadłości, ma prawo domagać się spłaty równowartości swojej części tego majątku. Otwarcie restrukturyzacji nie powoduje tak daleko idących skutków.
- Na czym polega rozdzielność majątkowa?
- Postępowanie restrukturyzacyjne a rozdzielność majątkowa
- Skutki ogłoszenia upadłości dla majątku małżonków
- Uprawnienia drugiego z małżonków
Konieczność przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego czy ogłoszenia upadłości w poważny sposób wpływa na sytuację dłużnika. I nie tylko jego. W przypadku, gdy objęty tego rodzaju procedurami pozostaje w związku małżeńskim należy uwzględnić położenie jego współmałżonka oraz majątku wspólnego. W jaki sposób otwarcie restrukturyzacji bądź ogłoszenie upadłości oddziałuje na sytuację majątkową małżonków?
Na czym polega rozdzielność majątkowa?
Na mocy art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2809) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Powstanie wspólności ustawowej między małżonkami następuje automatycznie, z chwilą zawarcia małżeństwa.
Natomiast prawem małżonków pozostaje zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, na mocy której rozszerzoną oni zakres wspólności ustawowej, ograniczoną ją, albo wprowadzą między sobą rozdzielność majątkową. Ostatnie z tych rozwiązań, potocznie nazywane „intercyzą”, oznacza, że każdy z małżonków jest wyłącznym właściciel zarówno majątku, jaki nabył przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie (art. 51).
Postępowanie restrukturyzacyjne a rozdzielność majątkowa
Zgodnie z art. 74 ustawy z dnia 15 maja 2015 roku – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1428) ustanowienie rozdzielności majątkowej po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego z datą wcześniejszą niż dzień otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego jest niedopuszczalne. Jednak otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nie wpływa w żaden sposób na stosunki majątkowe małżeńskie. Jeżeli przed rozpoczęciem restrukturyzacji małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, to rozwiązanie to trwa nadal. Podobnie nadal obowiązuje „intercyza” lub innego rodzaju majątkowa umowa małżeńska.
Nie ma także przeszkód prawnych, aby po otwarciu procedury restrukturyzacyjnej małżonkowie zdecydowali się na rozdzielność majątkową. Jednak nigdy nie może ona obejmować okresu sprzed rozpoczęcia restrukturyzacji. Dlatego tak istotne jest ustalenie, kiedy – a więc w jakim dokładnie dniu – rozpoczyna się postępowanie restrukturyzacyjne. Miarodajny pozostaje tutaj dzień wydania przez sąd postanowienia o otwarciu postępowania. Jedynie w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu uznaje się, że dzień otwarcia postępowania należy liczyć od dnia układowego (art. 189 ust. 2).
Skutki ogłoszenia upadłości dla majątku małżonków
W inny sposób na majątek małżeński wpływa ogłoszenie upadłości. Na mocy art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 794) z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. To daleko idące skutki dla położenia finansowego małżonków.
W praktyce oznacza to, że dla wszystkich małżonków, którzy nie zdecydowali się na modyfikację ustroju majątkowego, jaki powstał między nimi z mocy prawa wraz z zawarciem małżeństwa, ogłoszenie upadłości nawet jednego z nich prowadzi do tego, że zdecydowana większość należących do nich składników majątkowych wejdzie do masy upadłości i posłuży do zaspokojenia wierzycieli. Jednocześnie ustawodawca chroni uprawnienia tego z małżonków, którego upadłość nie została ogłoszona.
Uprawnienia drugiego z małżonków
Na mocy przepisów Prawa upadłościowego małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność syndykowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (art. 124 ust. 2). Jest to jedyny sposób na to, aby współmałżonek upadłego dłużnika odzyskał część majątku, jaka została zgromadzona w czasie trwania ustawowej, małżeńskiej wspólności majątkowej. W rzeczywistości chodzi tutaj nie o odzyskanie poszczególnych przedmiotów objętych wspólnością majątkową przed ogłoszeniem upadłości, ale o spłatę równowartości połowy majątku wspólnego. Wierzytelność zgłaszana przez współmałżonka upadłego ma charakter pieniężny.