Dyrektywa 2004/18/WE w artykule 45 przewiduje wyczerpującą listę przesłanek na podstawie, których instytucja zamawiająca może wykluczyć oferenta z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
Przesłanki te można podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa to przesłanki określone w ustępie 1 tegoż artykułu i dotyczące skazania prawomocnym wyrokiem sądu z powodu popełnienia przestępstw polegających na udziale w organizacji przestępczej, praniu brudnych pieniędzy, korupcji czy oszustwie na szkodę interesów finansowych Wspólnot Europejskich. Są to przesłanki obligatoryjne, co oznacza, że instytucja zamawiająca musi wykluczyć z postępowania oferentów, którzy zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie jednego z przestępstw wskazanych w przedmiotowym ustępie.
Chcesz otrzymywać więcej aktualnych informacji? Zapisz się na nasz Newsletter!
Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!
Przesłanki fakultatywne wykluczenia
Druga grupa przesłanek to przesłanki określone w ustępie 2 artykułu 45 dyrektywy 2004/18/WE, które nie mają charakteru obligatoryjnego, co oznacza pewną swobodę pozostawioną na gruncie prawa unijnego w zakresie wykluczenia na ich podstawie. Zgodnie z przepisami dyrektywy zakres zastosowania przedmiotowych przesłanek powinien zostać określony przez państwo członkowskie. Na gruncie prawa unijnego przesłanki wykluczenia o charakterze społecznym znalazły się w tej drugiej grupie, wśród przesłanek fakultatywnych określonych w artykule 45 ustęp 2. Przesłanki wykluczenia natury społecznej obejmują:
- po pierwsze przesłankę określoną w artykule 45 ustęp 2 pkt e), umożliwiającą wykluczenie oferenta, który nie wypełnił zobowiązań dotyczących opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, zgodnie z przepisami prawnymi kraju, w którym ma siedzibę lub miejsce zamieszkania, lub zgodnie z przepisami prawnymi kraju instytucji zamawiającej,
- po drugie, przesłanki określone w artykule 45 ustęp 2 pkt c) i d) wskazujące, że można wykluczyć wykonawcę, który został skazany prawomocnym wyrokiem, zgodnie z krajowymi przepisami, za przestępstwo związane z jego działalnością zawodową lub jest winny poważnego wykroczenia zawodowego, udowodnionego dowolnymi środkami przez instytucje zamawiające.
W przypadku przesłanek natury społecznej, tak jak w przypadku wszystkich pozostałych przesłanek fakultatywnych określonych w ustępie 2 artykułu 45 dyrektywy, państwo członkowskie musi przewidzieć te przesłanki wykluczenia w prawie krajowym transponującym przepisy dyrektywy, aby instytucje zamawiające mogły skorzystać z możliwości wykluczenia wskazanych w przedmiotowych przesłankach. Zgodnie z ostatnim akapitem artykułu 45 ustęp 2, państwa członkowskie zgodnie z przepisami prawa krajowego oraz uwzględniając przepisy prawa unijnego, powinny określić warunki wykonania przepisów dotyczących nieobligatoryjnych przesłanek wykluczenia. Rola państw członkowskich sprowadza się przede wszystkim do zdefiniowania w prawie krajowym zakresu stosowania wskazanych przesłanek. Jest to szczególnie istotne przy precyzowaniu pojęć takich jak przestępstwo związane z działalnością zawodową wykonawcy oraz poważne wykroczenie zawodowe. Państwo członkowskie określa zakres przestępstw, w przypadku których skazanie prawomocnym wyrokiem sądowym będzie mogło zostać uznane jako podstawa wykluczenia za przestępstwo związane z działalnością zawodową wykonawcy. Przestępstwa te mogą obejmować naruszenia wymagań ustawowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku przesłanki dotyczącej winy za poważne wykroczenie zawodowe. Termin „poważne naruszenie zasad etyki zawodowej” nie został jeszcze zdefiniowany w prawodawstwie unijnym, choć był już przedmiotem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zasadność podejścia wskazującego na rolę państw członkowskich w definiowaniu warunków wykonania przesłanki wykluczenia określonej w artykule 45 ustęp 2 pkt d dotyczącej poważnego wykroczenia zawodowego potwierdził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie C-465/11 Forposta i ABC Direct Contact.
Rażąco niska cena składników oferty w kontekście zamówienia publicznego
Orzecznictwo międzynarodowe
Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 grudnia 2012 roku w sprawie C-465/11 Forposta i ABC Direct Contact. Sprawa przed TSUE dotyczyła wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym w związku z pytaniami zgłoszonymi przez polski organ rozpatrujący odwołania w sprawach dotyczących zamówień publicznych - Krajowa Izba Odwoławcza - rozpatrującym odwołanie od decyzji zamawiającego o wykluczeniu wykonawców Forposty S.A. oraz ABC Direct Contact sp. z o.o. z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na doręczanie paczek pocztowych, krajowych i zagranicznych, paczek pocztowych plus, przesyłek pobraniowych, paczek pocztowych przyjmowanych na warunkach szczególnych, prowadzonego przez Pocztę Polską S.A. W toku postępowania odwoławczego Krajowa Izba Odwoławcza zwróciła się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami prejudycjalnymi, które dotyczyły wykładni art. 45 ust. 2 lit. d) dyrektywy 2004/18/WE w związku z art. 53 ust. 3 i art. 54 ust. 4 dyrektywy 2004/17/WE. Trybunał dokonując wykładni artykułu 45 ust. 2 akapit pierwszy lit. d) dyrektywy 2004/18/WE wskazał między innymi, że pojęcie „poważnego wykroczenia zawodowego” może zostać wyjaśnione i doprecyzowane w prawie krajowym, zawsze jednak z poszanowaniem prawa Unii Europejskiej. Pojęcie „poważnego wykroczenia zawodowego” obejmuje wszelkie zawinione uchybienia, które wpływają na wiarygodność zawodową danego wykonawcy, a nie tylko naruszenia wąsko rozumianych norm deontologicznych obowiązujących w zawodzie wykonywanym przez wykonawcę, które stwierdzane są przez organ dyscyplinarny ustanowiony dla tego zawodu lub w prawomocnym orzeczeniu sądowym. Zgodnie z wykładnią Trybunału pojęcie „poważnego wykroczenia” odnosi się zwykle do zachowania danego wykonawcy wykazującego zamiar uchybienia lub stosunkowo poważne niedbalstwo z jego strony. Ponadto, stwierdzenie istnienia „poważnego wykroczenia” wymaga, co do zasady przeprowadzenia konkretnej i zindywidualizowanej oceny postawy danego wykonawcy.
Naruszenie zasad etyki zawodowej
Pewne wskazówki w zakresie definiowania społecznego zakresu poważnego naruszenia zasad etyki zawodowej dają motywy 34 i 43 preambuły dyrektywy 2004/18/WE. Zgodnie z brzmieniem motywu 34 preambuły za poważne naruszenie lub wykroczenie wobec zasad etyki zawodowej można uznać nieprzestrzeganie krajowych przepisów dotyczących warunków zatrudnienia i bezpieczeństwa pracy, pod warunkiem, że ich treść i praktyka stosowania zgodne są z prawem unijnym. Jako przykład przepisów, których nieprzestrzeganie można uznać za poważne naruszenie lub wykroczenie wobec zasad etyki zawodowej, ustawodawca unijny wskazuje na krajowe regulacje prawne przenoszące przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/71/WE z 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowani pracowników w ramach świadczenia usług, która powinna mieć zastosowanie w sytuacjach transgranicznych, gdy pracownicy jednego państwa członkowskiego świadczą usługi w innym państwie członkowskim w celu realizacji zamówienia. Z kolei na podstawie treści motywu 43 preambuły dyrektywy za wykroczenie przeciwko etyce zawodowej wykonawcy lub za poważne naruszenie może zostać uznane nieprzestrzeganie krajowych przepisów wykonujących dyrektywę 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy i dyrektywę 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy uchyloną dyrektywą 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy, które to nieprzestrzeganie było przedmiotem ostatecznego orzeczenia sądowego lub decyzji mającej równoważny skutek.
Ograniczenia w udzielaniu zamówień publicznych
Autorzy: Katarzyna Ołdak –Bułanowska, Departament Unii Europejskiej i Współpracy Międzynarodowej Urzędu Zamówień Publicznych
Źródło: "Aspekty społeczne w zamówieniach publicznych" Podręcznik, Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2014 r.