Zgodnie z art. 300 § 1 k.k., kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (jeżeli czyn określony powyżej wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8). Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego powyżej następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Porównaj: Lepiej zająć wynagrodzenie niż rachunek bankowy dłużnika
Art. 300 § 2 k.k. mówi, że kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Zgodnie z 301 § 1 k.k., kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie ich należności przez to, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega, kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności.
Musisz wiedzieć, że kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli w sposób lekkomyślny doprowadzając do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia roszczeń wierzycieli
Strona przedmiotowa czynu zabronionego z art. 300 § 1 k.k. składa się z następujących nierozłącznych elementów:
1. czynności sprawczych w postaci: usuwania, ukrywania, zbywania, darowania, niszczenia, obciążania i uszkadzania;
2. okoliczności towarzyszącej realizacji czynności sprawczych w postaci: grożącej niewypłacalności lub upadłości sprawcy czynności karalnych;
3. skutku w postaci: udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela przez sprawcę czynności karalnych.
Niedostępność składników majątkowych dla wierzyciela może być spowodowana przez ich:
1. usunięcie – termin ten jest kategorią mowy potocznej, biorąc pod uwagę kontekst omawianego przepisu oznaczać ono będzie czynność „pozbycia się składników majątku” polegające na zmianie położenia rzeczy np. na skutek przekazania ich na przechowanie innym osobom, jak elektroniczne transakcje finansowe, na skutek przelewu wierzytelności,
2. ukrywanie - oznacza uczynienie ich niedostępnymi dla osób zainteresowanych poprzez fizyczne ukrycie rzeczy oraz praw majątkowych, poprzez zatajenie istnienia roszczeń wobec osób trzecich np. wierzytelności, depozytu, itp. [J. Makarewicz, Komentarz do Kodeksu karnego s. 633]. Znamię to zawsze będzie oznaczać zachowanie , w wyniku którego dłużnik nie traci składników majątku i posiada nad nimi władztwo wystarczające do skutecznego nimi rozporządzania [M.Dąbrowska-Kardas, P.Kardas, Przestępstwa przeciwko mieniu, Kraków 1999, s. 37],
3. zbywanie – będzie zawsze związane z trwałym odłączeniem składników majątku (rzeczy, prawa majątkowe) z jego masy, np. poprzez zawarcie umowy cywilnej mającej charakter rozporządzający np. sprzedaż rzeczy,
4. darowanie – jest pojęciem prawnym związanym z „darowizną” jako instytucją uregulowaną w art. 888-903 k.c.; przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowanie to nie tylko podarowanie innej osobie rzeczy, ale również zrezygnowanie z odebrania od innej osoby składników majątkowych,
5. niszczenie – sprowadza się do unicestwienia rzeczy lub do istotnego naruszenia jej substancji, które uniemożliwia wykorzystanie jej zgodnie z posiadanymi pierwotnie właściwościami i przeznaczeniem [L.Peiper, Kodeks karny z komentarzem, Kraków 1935, s.768],
6. obciążanie – polegać będzie na działaniu dłużnika prowadzącym do obniżenia wartości ekonomicznej majątku np. kredyt, hipoteka, zastaw, poręczenie z weksla, ustanowienie renty, alimentów, świadczeń w ramach umowy dożywocia,
7. uszkadzanie – należy uznać taką zmianę materii składnika, po której nie można go wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem.
Polecamy serwis Przedsiębiorca w sądzie
Należy podkreślić, że nie każda czynność zbycia majątku może świadczyć o „złej woli” dłużnika. Częstokroć może dojść do sytuacji, w której podejmowane działania zmniejszają co prawda majątek dłużnika, lecz w przyszłości mogą wpłynąć na poprawę sytuacji finansowej, co w konsekwencji doprowadzi do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Argument taki można użyć również do obrony takich działań, jak np. spieniężenie majątku w celu dokonania inwestycji kapitałowych, nawet obciążonych bardzo znaczącym ryzykiem, jeśli podejmowane są w celu wygenerowania środków na spłacenie wierzycieli.
Przestępstwo z art. 300 § 1 k.k. może być popełnione wyłącznie w okresie niewypłacalności lub upadłości albo w okresie kiedy staje się realną groźba wystąpienia jednego z tych stanów. W praktyce pojawiają się problemy w ustaleniu momentu początkowego i końcowego, w którym zachowanie dłużnika pozostaje w sferze działania prawa karnego.
Początkowym momentem warunkującym odpowiedzialność karną jest grożąca dłużnikowi niewypłacalność lub upadłość, które mogą być stanem o szerokiej rozpiętości czasowej, niejednokrotnie przekraczającej okres jednego roku [H.Pracki Nowe rodzaje przestępstw gospodarczych Część II „Prokuratura i Prawo” Nr 2/1995, s 28-29]. W takich sytuacjach nieuchronne nadejście trwałego załamania finansowego danego podmiotu oddalane jest tylko przez dodatkowe czynności dłużnika (np. pozyskiwanie nowych kredytów), które faktycznie doprowadzają do dalszego obciążenia finansowego, nie przynosząc efektów gospodarczych.
Ustalając moment początkowy można zastosować jako kryterium pomocnicze art. 5 § 1 ustawy Prawo Upadłościowe i Naprawcze, który nakłada na podmiot gospodarczy obowiązek zgłoszenia wniosku do sądu o ogłoszenie swojej upadłości, w ciągu dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów. Problem przy stosowaniu tego kryterium, tkwi w tym, że nie jest łatwo określić moment zaprzestania płacenia długów, który ma charakter stały. Trwałe zaprzestanie płacenia długów jest zwykle przyczyną załamania finansowego polegającego na niewypłacalności dłużnika [K. Piasecki Prawo Upadłościowe, Prawo o postępowaniu układowym, Bankowe postępowanie ugodowe wraz z komentarzem, Bydgoszcz 1994, str. 13].
Nie ulega wątpliwości, że dla bytu przestępstwa z art. 300 § 1 k.k. zaprzestanie płacenia długów musi być objawem niewypłacalności dłużnika, a nie tylko przejawem jego woli, polegającej na odmowie spłacenia długów. Nie będzie istotne również spłacanie przez dłużnika tylko części długów, ponieważ takie jego zachowanie nie wyłącza istnienia groźby stanu niewypłacalności lub też zaistnienia tego stanu, o ile oczywiście dłużnik nie płaci przeważającej części swych długów z powodu braku środków płatniczych [J. Korzonek, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, Komentarz Kraków 1935, s. 11].
Momentem końcowym, do którego ustawodawca penalizuje określone zachowanie się dłużnika, wydaje w świetle art. 300 k.k. jest uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości – z tą chwilą dłużnik traci prawo do rozporządzania swoim majątkiem.
Odmiana typu czynu zabronionego - przestępstwo z art. 300 § 3 w zw. z § 1 k.k.
W § 3 art. 300 k.k. wprowadzono kwalifikowany typ przestępstw określony w art. 300 § 1 k.k. Do znamion kwalifikujących należy przede wszystkim wyrządzenie szkody wielu wierzycielom. Ustawodawca posłużył się nieostrym pojęciem znamienia kwalifikującego, jakim jest określenie "wielu wierzycieli". Biorąc pod uwagę fakt, iż § 1 wymienia tylko jednego wierzyciela, określenie "wielu" użyte w § 3 należy interpretować jako "więcej niż jednego". Przeciwna interpretacja prowadziłby do zniesienia penalizacji pokrzywdzenia dwóch wierzycieli. Trzeba więc uznać, iż określenie "wielu wierzycieli" ujęte w art. 300 § 3 k.k. jest dopełnieniem i zarazem przeciwieństwem określenia "wierzyciela" (jednego) z § 1 wymienionego artykułu.
Izabela Kałczuga jest prawnikiem w Kancelarii Prawnej Skarbiec.Biz
Robert Nogacki jest właścicielem Kancelarii Prawnej Skarbiec.Biz