Uchwalona ostatecznie 5 lipca 2018 r. ustawa o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw wprowadziła istotne zmiany w ustawie o związkach zawodowych. Tak gruntowna nowelizacja wynika z faktu, że obecne ustawodawstwo związkowe nie spełnia standardów konstytucyjnych i międzynarodowych.
Nowelizacja ustawy o związkach zawodowych prowadzi do zrównania praw związkowych pracowników i innych osób świadczących pracę za wynagrodzeniem. To oznacza, że kilka tysięcy osób, np. taksówkarze, przedstawiciele handlowi, przedstawiciele wolnych zawodów, aktorzy, kierowcy, artyści, muzycy, będzie mogło zgodnie z przepisami przystąpić do związków zawodowych i uczestniczyć w negocjacjach wewnątrzzakładowych np. w celu zawierania układów zbiorowych pracy. Ustawodawca dopasował ustawodawstwo związkowe do standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy i wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
W wyroku z 2 czerwca 2015 r. (K 1/13) Trybunał Konstytucyjny orzekł niezgodność przepisów ustawy o związkach zawodowych z Konstytucją RP ze względu na ograniczenie prawa do zrzeszania się w organizacje związkowe. Trybunał nakazał również rozróżnienie, głównie w grupie osób samozatrudnionych, tych, którzy mają wszystkie cechy pracowników i muszą mieć możliwość zrzeszania się w związki zawodowe, i tych, którzy zaliczają się do grupy przedsiębiorców. Samozatrudnieni należący do grupy przedsiębiorców powinni, zdaniem Trybunału, korzystać z wolności zrzeszania się w organizacjach przedsiębiorców.
Zobacz: Prawo dla firm
Przełomowa zmiana definicji osób mogących należeć do związków zawodowych i pracodawcy
Omawiana nowelizacja wprowadza do ustawy o związkach zawodowych nową definicję "osoby wykonującej pracę zarobkową". Jest nią pracownik lub osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz mająca takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.
Aktorzy jednego z teatrów chcieli zarejestrować związek zawodowy. Nie mogli tego zrobić, ponieważ wszyscy współpracowali z teatrem na podstawie umów zlecenia. Zgodnie z obowiązującymi dotychczas przepisami prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mieli pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej. Dlatego odmówiono rejestracji związku zawodowego aktorów. Dopiero znowelizowana ustawa o związkach zawodowych przyznaje prawo zakładania i wstępowania do związków zawodowych zleceniobiorcom, samozatrudnionym i wykonawcom umów o dzieło. Związek zawodowy aktorów polskich będzie mógł zostać zarejestrowany.
Każda osoba wykonująca pracę zarobkową, mieszcząca się w zakresie wyżej wskazanej definicji, zyskała na mocy nowych przepisów prawo tworzenia i wstępowania do już działających związków zawodowych. Przedstawiciel handlowy współpracujący z pracodawcą oraz ochroniarz świadczący pracę na podstawie umów zlecenia, a nawet lekarze świadczący pracę w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej będą mogli być członkami zakładowej organizacji związkowej (zoz), pełnić funkcje w zarządzie zoz oraz brać udział w negocjacjach dokumentów wewnątrzzakładowych. Również wolontariuszom, stażystom i innym osobom, które świadczą osobiście pracę bez wynagrodzenia, będzie przysługiwać na mocy nowych przepisów prawo wstępowania do związków zawodowych, z tą różnicą w stosunku do pozostałych osób, że przysługuje im takie prawo w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków.
W znowelizowanej ustawie o związkach zawodowych pojawiła się również nowa definicja "pracodawcy". Pracodawcą jest pracodawca kodeksowy w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy (zatrudniający osoby w ramach stosunku pracy) oraz jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna - co jest nowością- jeżeli zatrudnia inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową, niezależnie od podstawy tego zatrudnienia. Takie ukształtowanie przepisów oznacza, że na potrzeby ustawy o związkach zawodowych została ustalona zupełnie inna od kodeksowej definicja pracodawcy, która swoim zakresem objęła zatrudnienie niepracownicze. Nazywanie więc zleceniodawcy pracodawcą nie będzie w tym wypadku błędem.
Zleceniodawca i zleceniobiorca podpisali umowę o świadczenie usług transportowych. Załóżmy, że zgodnie z nowymi przepisami kierowca wstąpi do związku zawodowego działającego u zleceniodawcy, który w związku z tym stanie się dla zleceniobiorcy pracodawcą. Na podstawie zmienionej ustawy o związkach zawodowych, gdy będziemy mówili o pracodawcy, należy mieć bowiem na myśli również zleceniodawcę, stronę umowy cywilnoprawnej, inaczej niż w przypadku pozostałych przepisów prawa pracy.
Przeczytaj w INFORLEX.PL Biznes cały artykuł: Jakie zmiany w funkcjonowaniu związków zawodowych będą obowiązywać od 1 stycznia 2019 r.
W artykule przedstawiono również zakaz dyskryminacji i inne uprawnienia związkowe oraz uprawnienia zakładowej organizacji związkowej.