Polskie prawo antymonopolowe liczy sobie niewiele ponad 20 lat. W styczniu 1987 r. została uchwalona ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej, która wskazywała Ministra Finansów jako organ antymonopolowy. Bardziej nowoczesne przepisy, przystosowane do zmian ustrojowych zachodzących w Polsce przyjęto w 1990 r. - była to ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Na jej mocy powołany został Urząd Antymonopolowy, czyli obecny Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Prawo dotyczące ochrony konkurencji było w ciągu ostatnich lat kilkakrotnie zmieniane - ostatnia istotna modyfikacja przepisów miała miejsce w 2007 roku - weszła wówczas w życie obecna ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Umożliwiła ona skuteczniejszą walkę z antykonkurencyjnymi praktykami, jednak po blisko pięciu latach obowiązywania zaszła konieczność dostosowania prawa do zmian zachodzących w gospodarce. Dlatego UOKiK zaproponował nowelizację ustawy, której celem jest przede wszystkim zwiększenie skuteczności działań Urzędu w zakresie kontroli koncentracji oraz zwalczania porozumień ograniczających konkurencję.
Jedna z propozycji zmian dotyczy wprowadzenia dwuetapowego postępowania w sprawach z zakresu koncentracji podmiotów gospodarczych. Obecnie, niezależnie od stopnia skomplikowania sprawy, postępowanie powinno zakończyć się w ciągu dwóch miesięcy. Do tego czasu nie wlicza się jednak oczekiwania na odpowiedzi przedsiębiorców, dlatego transakcje wymagające szczegółowych analiz trwają zazwyczaj dłużej. Zgodnie z postulatem Urzędu sprawy łatwe i niebudzące wątpliwości z punktu widzenia ograniczenia konkurencji powinny zakończyć się w ciągu 30 dni. Bardziej skomplikowane trwałyby cztery miesiące.
"Umożliwi to przyśpieszenie rozpatrywania spraw prostych, a jednocześnie pozwoli skupić się nam na sprawach trudniejszych, bardziej wymagających i mogących mieć negatywny wpływ na rynek" - mówi Prezes UOKiK Małgorzata Krasnodębska-Tomkiel.
Rozwiązaniem korzystnym dla profesjonalnych uczestników rynku będzie także wprowadzenie tzw. competition concern. Oznacza to, że w trakcie prowadzonego postępowania - w sprawach skomplikowanych i takich, gdzie nie będzie możliwe wydanie zgody na transakcję - Urząd będzie informował przedsiębiorcę o swoich zastrzeżeniach. Dzięki temu, jeszcze w toku trwającego postępowania będzie on znał potencjalne rozstrzygnięcie i pod tym kątem podejmował decyzje biznesowe.
Zmian wymagają również sposoby wykrywania niedozwolonych porozumień. W tym celu Urząd proponuje usprawnienie programu łagodzenia kar leniency, który umożliwia uczestnikowi niedozwolonego porozumienia uniknięcie lub obniżenie sankcji finansowej w zamian za współpracę z Urzędem i dostarczenie informacji na temat zmowy. W polskim prawie obowiązuje on od 2004 roku. Dotychczas do UOKiK wpłynęło 35 takich powiadomień. Dlatego niezbędna jest zmiana, która zachęciłaby przedsiębiorców do współpracy z Urzędem. Obecnie tylko podmiot, który jako pierwszy poinformuje Urząd o niedozwolonych praktykach może liczyć na całkowite zwolnienie z kary - pozostali na obniżenie sankcji. Zgodnie z propozycją Urzędu, przedsiębiorca, który złoży wniosek leniency jako drugi lub kolejny, będzie mógł uzyskać dodatkowe obniżenie kary, jeśli poinformuje Urząd o innej zmowie, której również był uczestnikiem. W tej drugiej sprawie będzie ponadto miał status pierwszego wnioskodawcy.
Warte rozważenia jest również wprowadzenie do polskiego prawa antymonopolowego innych, nowych rozwiązań. Przykładem jest dobrowolne poddanie się karze. Urząd mógłby zaproponować taką możliwość, o ile pozwolą na to okoliczności danej sprawy. Przedsiębiorca będzie miał możliwość przyjęcia tej propozycji w zamian za obniżenie kary o 10 proc. Tym samym postępowanie skończy się szybciej niż w normalnym trybie. Od dobrowolnego poddania się karze nie byłoby odwołania do sądu.
Sprawnemu przywróceniu konkurencji służyłyby z kolei tzw. środki zaradcze (ang. remedies). Ich głównym celem nie jest karanie, lecz poprawa sytuacji na rynku. W decyzji Prezes Urzędu mogłaby wskazać, jakie działania ma podjąć przedsiębiorca w celu usunięcia skutków naruszenia.
Ponadto w skuteczniejszej walce z niedozwolonymi porozumieniami pomóc może nakładanie kar finansowych na osoby fizyczne odpowiedzialne za działania niezgodne z prawem. W tej chwili możliwe jest nałożenie na nie sankcji w innych przypadkach - np. niezgłoszenia zamiaru koncentracji czy wprowadzenia UOKiK w błąd, udzielenia nierzetelnych informacji lub ich braku.
Propozycje Urzędu będą dyskutowane ze wszystkimi zainteresowanymi stronami - przede wszystkim ze środowiskiem przedsiębiorców oraz reprezentujących ich prawników. Pierwszą okazją jest konferencja pt. Jak skutecznie chronić rynek - czas na zmiany w prawie?, która odbędzie się we 28 marca we Wrocławiu. Jej celem będzie m.in. dyskusja na temat proponowanych zmian oraz poznanie odmiennych punktów widzenia na tę kwestię.
Dlaczego zmowy zagrażają konkurencji? Co jest prawem zakazane a co dozwolone? Jaka jest różnica między ustalaniem cen a ich naśladowaniem? Co grozi za udział w zmowie i czy można uniknąć kary? Wątpliwości te rozwieje cykl audycji oraz filmów, które powstały w ramach kampanii "Przedsiębiorco, nie zmawiaj się!" Filmy będą dostępne na stronie www.uokik.gov.pl. Biznesmeni, którzy mają bardziej szczegółowe pytania dotyczące na przykład kwestii uprawnień Urzędu przeprowadzającego kontrolę z przeszukaniem czy "biernego" udziału w niedozwolonym porozumieniu znajdą je w zakładce pytania i odpowiedzi.
Tematy odcinków:
- Dlaczego zmowy zagrażają konkurencji? - emisja 28 marca
- Co jest prawem zakazane a co dozwolone? - emisja 4 kwietnia
- Fałszywe przekonania, które mogą prowadzić do złamania prawa - emisja 11 kwietnia
- Co Urząd może, czyli instrumenty dochodzeniowe w postępowaniu antymonopolowym - emisja 18 kwietnia
- Gdy mleko się rozlało... - co grozi za udział w zmowie? - emisja 25 kwietnia
- Czy przyznać się do zawarcia zmowy? - program łagodzenia kar dla skruszonych - emisja 9 maja
Zapraszamy także do słuchania audycji poświęconych tematyce niedozwolonych porozumień na antenie radia TOK FM. Od 4 kwietnia, przez sześć tygodni, w każdą środę o godz. 13 w programie Raport Gospodarczy z ekspertami prawa konkurencji rozmawia Maciej Głogowski.
Ponadto począwszy od 28 marca do końca roku na łamach Dziennika Gazety Prawnej (oraz portalu internetowym gazety) będą publikowane artykuły ekspertów UOKiK poświęcone zagadnieniom prawa antymonopolowego, w szczególności niedozwolonych porozumień. Cykl rozpocznie wywiad z Prezes Małgorzatą Krasnodebską-Tomkiel na temat proponowanych zmian w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.