Uproszczoną formą wynagradzania pracy ponadnormatywnej oraz pracy świadczonej w porze nocnej jest wynagrodzenie ryczałtowe. Zastąpienie stosownych dodatków ryczałtem możliwe jest w stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza siedzibą pracodawcy, ale ich wysokość nie może być ustalona dowolnie.
Ryczałt za nadgodziny
W stosunku do pracowników, którzy wykonują stale pracę poza siedzibą zakładu pracy, ewidencjonowanie i kontrola czasu pracy może być znacznie utrudniona. Dotyczy to także pracy w godzinach nadliczbowych. Na wypadek takich sytuacji przepis art. 151 1 par. 4 k.p. przewiduje uproszczony sposób ustalenia wynagrodzenia, z uwzględnieniem dodatku za pracę ponadnormatywną.
Pracodawca zwolniony jest z obowiązku ewidencjonowania czasu pracy pracowników otrzymujących ryczałt za godziny nadliczbowe (art. 149 par. 2 k.p.), ale musi pamiętać o kilku innych istotnych zasadach. Przede wszystkim jest on zobowiązany uwzględnić kodeksowe limity godzin nadliczbowych (150 rocznie), chyba że w zakładowych przepisach płacowych uregulowano tę kwestię odmiennie.
Pracodawca może bowiem w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy, albo w umowie o pracę, jeżeli nie obowiązuje u niego układ zbiorowy lub nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy, ustalić inny limit godzin nadliczbowych (także wyższy) obowiązujący w roku kalendarzowym. W każdym jednak przypadku granicę pracy nadliczbowej dla pracownika stanowi maksymalny wymiar tygodniowego czasu pracy, który nie może przekroczyć 48 godzin w okresie rozliczeniowym.
Ponadto ustalone przez pracodawcę wynagrodzenie ryczałtowe nie może w sposób znaczący odbiegać od wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby pracownikowi z tytułu pracy nadliczbowej, wyliczone według ogólnych zasad. Rzecz jasna chodzi tu o różnice na niekorzyść pracownika. Wysokość ryczałtu powinna bowiem odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Za pracę w nocy
Kodeks pracy przewiduje także uproszczoną formę wynagradzania pracy wykonywanej w porze nocnej. Chcąc skorzystać z tej formy, pracodawca musi także pamiętać o kilku zasadach. Przede wszystkim trzeba przypomnieć, że praca wykonywana w porze nocnej uprawnia pracownika do dodatkowego wynagrodzenia, stanowiącego rekompensatę za uciążliwość świadczenia pracy w nocy (art. 151 8 par. 1 k.p.).
Wynagrodzenie to ustala się za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20proc. stawki godzinowej, wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (899,10 zł w 2006 roku, 936 od 1 stycznia 2007 r.). Stawka określona w przepisach kodeksu pracy ma charakter gwarantowany, co oznacza, że nie można w regulacjach zakładowych ustalić jej na niższym poziomie.
Czasami rekompensata
Nie ulega wątpliwości, że pracodawca może w określonych przypadkach rekompensować pracownikowi pracę nadliczbową lub nocną w sposób zryczałtowany. W obu przypadkach warunkiem jest jednak, by ryczałt był ustalony w wysokości odpowiadającej przewidywanemu wymiarowi pracy w nadgodzinach i porze nocnej.
Zasadą jest bowiem, że jeżeli pracodawca może spełniać określone świadczenie pieniężne w formie ryczałtu, to nie może być on ustalony dowolnie, lecz powinien odpowiadać choćby w przybliżeniu świadczeniu, które przysługuje pracownikowi na ogólnych zasadach.
Jeżeli jednak okaże się, że ryczałt został ustalony nieprawidłowo, np. przyjęto do jego obliczenia zbyt małą liczbę godzin, to pracownik ma prawo do stosownego wyrównania. Trzeba bowiem podkreślić, że przyjęta forma ryczałtowego wynagradzania nie pozbawia pracownika prawa do dodatkowego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe lub pracę w nocy ponad kwotę ustalonego ryczałtu.
ZASADY RYCZAŁTOWEGO WYNAGRADZANIA
Przy ustalaniu ryczałtowej formy wynagradzania pracodawca musi pamiętać, że:
- dotyczy ona tylko pracowników wykonujących stale pracę poza siedzibą pracodawcy, co do których ewidencjonowanie i kontrola czasu pracy jest utrudnione,
- ryczałt powinien w przybliżeniu odpowiadać wysokości dodatków, które przysługują pracownikowi na ogólnych zasadach,
- w przypadku ustalenia go na zaniżonym poziomie pracownik zachowa prawo do dodatkowego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe lub pracę nocną ponad kwotę ustalonego ryczałtu.
Danuta Klucz