Nowe rozwiązania osłonowe dla samorządów w tarczy antykryzysowej

Kolejne wersje tzw. tarczy antykryzysowej, w kontekście tempa i zakresu wprowadzanych zmian, powodują niemałe zamieszanie. W gąszczu nowo wprowadzanych regulacji, większość zainteresowanych ma problem z bieżącym śledzeniem zmieniających się przepisów warunkujących prawidłowe działanie, zgodne z aktualnym stanem prawnym. Każdy nowo wprowadzany pakiet zmian przynosił dotychczas raczej mało satysfakcjonujące rozwiązania, w szczególności w odniesieniu do kwestii istotnych z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego. W odniesieniu do tarczy antykryzysowej odpowiednio w wersji 1.0 i 2.0 słyszalne były głosy o braku realnego wsparcia dla samorządów. Proponowane przez rząd rozwiązania oceniane były jako niewystarczające i niecelowe. Skuteczniejszych instrumentów spodziewano się w odniesieniu do kolejnych propozycji osłonowych.

Bolączki i oczekiwania samorządów

Samorządy lokalne coraz dotkliwiej odczuwają negatywne skutki występowania stanu epidemicznego zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej. Odnotowują wyraźny spadek wpływów z PIT, CIT, podatków i opłat lokalnych oraz opłat za świadczone usługi. W kolejnych miesiącach spodziewać się można wzrostu skali obciążeń. Przedstawiciele lokalnych władz podkreślają, że to właśnie na gminnych i powiatowych jednostkach samorządu terytorialnego spoczywać będzie odpowiedzialność za pobudzenie lokalnego sektora gospodarczego. Jednak bez odpowiednich rozwiązań zastosowanych w tarczach antykryzysowych samorządy mogą nie udźwignąć stojących przed nimi wyzwań. Zagrożone jest zapewnienie na pożądanym poziomie usług publicznych zarówno w czasie epidemii, jak i po jej zakończeniu. Wymagane jest wprowadzenie takich rozwiązań, aby w dłuższej perspektywie czasowej nie doszło do nadmiernego ograniczenia zakresu realizowanych zadań, istotnych z punktu widzenia społeczności lokalnej, takich jak transport publiczny, dostęp do służby zdrowia czy odbiór odpadów.

Tarcza antykryzysowa 3.0 z założenia miała być przygotowana specjalnie dla samorządów. Jednak czy w obecnym kształcie odpowiada na wszystkie faktyczne potrzeby identyfikowane przez jednostki samorządu terytorialnego?

Rozwiązania ustawowe

Sejm uchwalił kolejną nowelizację tarczy antykryzysowej w ramach ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (dalej: ustawa zmieniająca lub tarcza antykryzysowa 3.0).

W tym kształcie w ustawie zmieniającej zawarto już niektóre poprawki zgłoszone przez Senat w ramach prowadzonej procedury legislacyjnej. Niezależnie od wprowadzonych poprawek do ustawy zmieniającej, w trakcie prac nad przepisami tarczy antykryzysowej 3.0, senatorowie zdecydowali o wprowadzeniu do porządku obrad posiedzenia Senatu dodatkowo rozpatrzenia trzech inicjatyw wyższej izby parlamentu w sprawie działań związanych z przeciwdziałaniem koronawirusowi. W efekcie podjętych działań, w ramach senackiej inicjatywy ustawodawczej, przygotowano Projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach dla samorządu terytorialnego związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem zakażenia wirusem SARS-CoV-2 oraz rozprzestrzenianiem się choroby wywołanej tym wirusem (dalej: senacki projekt ustawy dla JST). Ta, z uwagi na charakter zaproponowanych instrumentów wsparcia, zmieniać ma odpowiednie przepisy ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Senacki projekt ustawy dla JST w dniu 14 maja br. został przekazany do Sejmu.

Senacki projekt ma na celu wprowadzenie kolejnych instrumentów wsparcia dla jednostek samorządu terytorialnego. Wśród proponowanych przepisów szczególnie istotne są te wprowadzające tzw. subwencję rekompensującą. Przewiduje ona rekompensatę niektórych ubytków w dochodach własnych samorządów, spowodowanych restrykcjami stanu epidemii. Dodatkowo Sejm proponuje dokonanie korekty przepisów dotyczących sposobu wyliczania subwencji, VAT od opłat za użytkowanie nieruchomości, możliwość zawieszenia w całości lub w części realizacji budżetu obywatelskiego na rok 2021, jeżeli byłoby to konieczne w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19.

Poza propozycją nowych rozwiązań osłonowych dla jednostek samorządu terytorialnego, w ramach prac nad ustawą zmieniającą o COVID-19, dwie pozostałe inicjatywy legislacyjne dotyczą wsparcia systemu ochrony zdrowia oraz wsparcia dla organizacji pozarządowych. Wsparcie systemu ochrony zdrowia odnosi się do instrumentów pomocowych przeznaczonych dla służb medycznych walczących z pandemią. Tu proponuje się między innymi wprowadzenie dodatku specjalnego za pracę w godzinach nadliczbowych, a także obowiązkowe badania w kierunku koronawirusa dla kadry medycznej. Trzeci projekt ustawy, odnoszący się do organizacji pozarządowych, ma uregulować proces podejmowania decyzji za pośrednictwem komunikacji elektronicznej oraz kwestię dodania grupy organizacji pożytku publicznego jako beneficjentów darowizn na przeciwdziałanie COVID-19.

Rozwiązania senackie

Senacki projekt ustawy dla JST został przygotowany w związku z potrzebą wprowadzenia zmian legislacyjnych wykraczających poza materię ustawy zmieniającej uchwalonej przez Sejm 30 kwietnia 2020 r. Ustawa powstała z inicjatywy Senatu i ma na celu wprowadzenie kolejnych instrumentów wsparcia dedykowanych samorządom, w szczególności w zakresie rozwiązań dotyczących finansów JST. Według projektu:

• opłaty pozyskane z tytułu koncesji na alkohol będą mogły być przeznaczone przez samorządy w latach 2020-2021 na walkę z epidemią COVID-19 oraz wywołane nią sytuacje kryzysowe,
• nastąpi wstrzymanie w okresie od 1 kwietnia 2020 r. do końca 2021 r. dokonywania przez jednostki samorządu terytorialnego wpłat do budżetu państwa należnych części subwencji ogólnej, o których mowa odpowiednio w art. 7 ust. 2 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego,
• rada gminy, rada powiatu oraz sejmik województwa mogą zawiesić w części lub w całości realizację w 2020 roku budżetu obywatelskiego, a także przygotowania do tego budżetu na rok 2021;
• przewidziano uzupełnienie subwencji ogólnej o cześć rekompensującą, która obejmować ma dochody własne samorządów utracone w wyniku stosowania ustawy o COVID-19 oraz innych ograniczeń związanych ze zwalczaniem epidemii koronawirusa, dotyczących w szczególności organizacji lokalnego transportu publicznego oraz odbioru odpadów od osób objętych izolacją lub kwarantanną, które w ocenie senatorów jako nie zaliczane do nowych zadań zleconych nałożonych na gminy w związku z epidemią wymagają stosownej rekompensaty - przepis ten miałby zastosowanie po raz pierwszy w roku 2021,
• wprowadzona zostanie możliwość skorygowania przez jednostkę samorządu terytorialnego podstawy opodatkowania oraz podatku należnego z tytułu dostawy towarów i świadczenia usług w przypadku umorzenia wierzytelności albo odstąpienia od dochodzenia należności na podstawie obowiązujących przepisów ustawy o COVID-19,
• możliwość podjęcia przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego decyzji o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych, w przypadku stwierdzenia zagrożeń w pełnej realizacji dochodów wynikających z wprowadzenia stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii lub stanu nadzwyczajnego.

Nowe przepisy uwzględnione w tarczy 3.0

Wśród nowo wprowadzanych przepisów w ramach ustawy zmieniającej znaczenie dla samorządów mogą mieć regulacje dotyczące obszaru gospodarowania odpadami komunalnymi. Zastosowano przesunięcie dotychczas obowiązujących terminów na złożenie sprawozdań dotyczących gospodarki odpadami komunalnymi za rok 2019 oraz terminu na wykonanie przez wójta (odpowiednio: burmistrza lub prezydenta miasta) analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi za 2019 rok. Dodatkowo przedłużony został termin na dostosowanie dotychczas obowiązujących uchwał rady gminy w sprawie odpadów komunalnych do zmian wynikających z ostatnio wprowadzonej nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Aby uzyskać dostęp do całego artykułu zamów abonament INFORLEX Twój Biznes. PROMOCJA! Teraz dwa dostępy w cenie 98 zł za miesiąc. Kup dostęp >>

Krzysztof Adamczyk

audytor wewnętrzny z praktyką w jednostkach samorządu terytorialnego, ekspert w zakresie inwestycji i zarządzania projektami, dziennikarz specjalizujący się w tematyce prawa samorządowego, finansów publicznych oraz zamówień publicznych

Podstawy prawne

• ustawa z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875)

• art. 15zzr, art. 15zzs, art. 15zzzzzy, art. 36 ust. 6 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)

• art. 9 ust. 1, art. 10 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1579; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)

• art. 30a ustawy z 16 maja 2019 r. o Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1123)

• art. 72a ustawy z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 542; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)

• art. 236a ust. 3, art. 236b, 237ea ust. 1 i ust. 2 ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 797; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)

• art. 12a ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 2010; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875)