Tylko spółka z o.o.
W aktualnym stanie prawnym konstrukcję nabycia przez spółkę własnych udziałów w celu umorzenia bez obniżania kapitału zakładowego spółki (tzw. „buy-back”) można zastosować wyłącznie w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Podstawowa regulacja w tym zakresie zawarta jest w art. 199 § 6 w związku z art. 200 § 1 in fine Kodeksu spółek handlowych (dalej „k.s.h.”). Warto wspomnieć, że pod rządami rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (dalej „k.h.”), konstrukcja powyższa możliwa była do zastosowania także w spółce akcyjnej, na podstawie art. 363 § 2 k.h. Obecnie jednak umorzenie akcji w spółce akcyjnej wiąże się zawsze z obniżeniem kapitału zakładowego.
Zobacz: Zbywanie udziałów spółki z o.o. - ograniczenia
Umorzenie z zysku- również z lat ubiegłych
Omawianą konstrukcję należy uznać jako nabycie udziałów, z późniejszym zastosowaniem kwalifikowanej postaci dobrowolnego umorzenia kapitału zakładowego. Jego kwalifikacja polega na tym, że ustawodawca wskazuje jednoznacznie na źródło pochodzenia środków na wypłatę wynagrodzenia dla wspólnika za nabyte przez spółkę udziały, w celu późniejszego ich umorzenia. Źródłem tym jest czysty zysk spółki, a nie środki z kapitału zakładowego. Biorąc pod uwagę, że ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „czysty zysk”, celowe wydaje się bliższe wyjaśnienie tego sformułowania. Rozważyć należy, czy pod pojęciem tym kryje się wyłącznie zysk osiągnięty przez spółkę w ostatnim roku obrotowym, który został przeznaczony do podziału pomiędzy wspólników stosownie do art. 192 k.s.h., czy też oznacza ono środki finansowe pochodzące zarówno z zysku spółki za rok ostatni, jak i zysk za ubiegłe lata obrotowe, który nie został zgromadzony na funduszach celowych, wyłączających możliwość odmiennego wykorzystania środków.
Naszym zdaniem słuszne wydaje się stanowisko drugie, zgodnie z którym źródłem finansowania omawianego umorzenia mogą być zarówno środki pochodzące z zysku spółki za ostatni rok obrotowy, jak i środki pochodzące z zysku spółki z lat ubiegłych, o ile spółka nie przeznaczyła ich na pokrycie innych wydatków.
Z umorzenia z czystego zysku można skorzystać w sytuacji, gdy łącznie są spełnione następujące przesłanki:
- spółka jest zarejestrowana,
- umowa spółki przewiduje możliwość umorzenia udziałów,
- w spółce występuje czysty zysk, wynikający ze sprawozdania finansowego.
Z kolei, z formalnego punktu widzenia, procedura nabycia udziałów własnych przez spółkę celem umorzenie z czystego zysku winna przebiegać w ten sposób, że samo nabycie udziałów i późniejsze umorzenie poprzedza uchwała zgromadzenia wspólników, o której mowa w art. 231 § 2 pkt 2 k.s.h., gdzie odpowiednia część czystego zysku zostaje przeznaczona na wypłatę wynagrodzenia wspólnikowi za umorzone udziały. Następnie winno dojść do zawarcia umowy sprzedaży udziałów pomiędzy spółką a zbywcą, z zachowaniem formy określonej w art. 180 k.s.h. Dopiero później zgromadzenie wspólników może powziąć uchwałę o umorzeniu udziałów, określoną w art. 199 § 2 k.s.h. Skutek w postaci umorzenia udziałów, finansowanego z czystego zysku, następuje z chwilą podjęcia uchwały o umorzeniu, co oznacza, że wpis w rejestrze ma charakter deklaratywny.
Zobacz: Co warto wiedzieć o spółkach kapitałowych w organizacji?
Zastosowanie praktyczne
Z praktycznego punktu widzenia, warto wskazać kilka argumentów za przydatnością omawianej konstrukcji.
Po pierwsze, jest to jeden ze sposobów wystąpienia wspólnika ze spółki, szczególnie przydatny w sytuacji, gdy z jednej strony umowa spółki zawiera ograniczenia rozporządzania udziałami lub wspólnik zainteresowany wystąpieniem ze spółki nie może znaleźć nabywcy posiadanych udziałów bądź to wśród pozostałych wspólników bądź wśród osób trzecich, a z drugiej strony pozostający w spółce wspólnicy nie sprzeciwiają się takiej formie wystąpienia wspólnika ze spółki.
Po drugie, biorąc pod uwagę, że środki na wynagrodzenie za umorzone udziały pochodzą z czystego zysku, a nie z kapitału zakładowego, z jednej strony zachowane zostają funkcje kapitału zakładowego, z drugiej zaś omawiany sposób umorzenia jest zdecydowanie prostszy do przeprowadzenia pod względem proceduralnym, jak i oszczędniejszy czasowo, bowiem nie wiąże się z koniecznością przeprowadzania postępowania konwokacyjnego.
Po trzecie, pozwala pozostającym w spółce wspólnikom zachować kontrolę nad spółką, bez ponoszenia ryzyka, że udziały wspólnika zainteresowanego wystąpieniem ze spółki trafią do niepożądanej w spółce osoby.
Po czwarte, spółka z o.o. o kapitale zakładowym w wysokości 5.000 złotych nie może przeprowadzić umorzenia udziałów poprzez obniżenie tego kapitału, ponieważ k.s.h. określa w art. 154 § 1 minimalną jego wysokość, która musi być zachowana. Powyższe argumenty jawią omawianą konstrukcję jako szczególnie atrakcyjną, zarówno z punktu widzenia spółki, jak i pozostających w spółce wspólników.
Warto również wskazać na ograniczenia, które zachowują aktualność nie tylko w odniesieniu do umorzenia z czystego zysku, ale do każdego umorzenia. Na gruncie k.s.h. w pełni zasadne jest stwierdzenie, że umorzeniem nie można objąć wszystkich udziałów. Co najmniej jeden udział musi pozostać, gdyż w przeciwnym razie powstałaby konstrukcja spółki bezosobowej, pozbawionej organu uchwałodawczego, niezbędnego przecież do prawidłowego funkcjonowania każdej spółki kapitałowej.
Umorzenie udziału z zysku zaburza strukturę kapitału zakładowego
Konsekwencją umorzenia udziałów z czystego zysku jest zmniejszenie liczby udziałów w spółce, przy zachowaniu tej samej wielkości kapitału zakładowego. Dochodzi więc do powstania takiego stanu, w którym suma wartości nominalnej istniejących udziałów jest niższa od wielkości kapitału zakładowego. Powstała niezgodność może zostać usunięta w ten sposób, że wspólnicy podejmą uchwałę o zmianie umowy spółki w części dotyczącej kapitału zakładowego, poprzez odpowiednie dostosowanie wartości nominalnej pozostałych po umorzeniu udziałów do wielkości kapitału zakładowego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1997 roku, sygn. akt III CZP 15/97, OSNC 1997/6/7/74). W żadnym przepisie nie został jednak zawarty obowiązek, aby sytuacja, w której suma wartości nominalnych istniejących udziałów nie odpowiadała wysokości kapitału zakładowego, trwała jedynie przejściowo, przez określony czas, bądź związany był z taką sytuacją określony skutek prawny.
Skutki podatkowe
W zakresie skutków podatkowych, odnoszących się do instytucji „buy - back”, wciąż aktualny wydaje się pogląd wyrażony przez Podkarpacki Urząd Skarbowy w dniu 8 lipca 2004 r. (nr PUS.I/423/65/2004), w którym stwierdza, że „w świetle obowiązujących przepisów podatkowych dla spółki dokonującej nabycia własnych akcji w celu ich umorzenia, jak również dla pozostających w spółce udziałowców nie wystąpią skutki podatkowe”. Czynność ta nie spowoduje również powstania przychodu u wspólników tej spółki mimo, iż wzrośnie wartość księgowa posiadanych przez nich udziałów.
Odpowiedzialność karna
Niezwykle istotne jest, aby nabycie udziałów własnych w celu umorzenia odbyło się zgodnie z wszelkimi regulacjami. W przeciwnym wypadku zarząd spółki może być narażony na odpowiedzialność karną wynikającą z art. 588 k.s.h., w myśl którego „kto będąc członkiem zarządu albo likwidatorem, dopuszcza do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów (...) podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy”.
źródło: ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych
Autorzy:
dr Adam Wiśniewski,
wykładowca Wszechnicy Polskiej Szkoły Wyższej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie
(www.wszechnicapolska.ids.pl)
Wiktor Czeszejko-Sochacki, aplikant radcowski w Warszawie,
Kancelaria Adwokacka adw. Krzysztof Czeszejko-Sochacki