Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na odróżnienie odpowiedzialności za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli oraz odpowiedzialności osób trzecich wobec samej spółki.
Rozpoczynając od pierwszego rodzaju odpowiedzialności, należy zwrócić uwagę na regulację art. 291 Kodeksu Spółek Handlowych (dalej jako KSH), zgodnie z którą odpowiedzialność członków zarządu powstaje, gdy umyślnie lub choćby przez niedbalstwo złożyli oni fałszywe oświadczenie przy rejestracji spółki bądź podwyższenia kapitału zakładowego.
Nieścisłości owe dotyczyć mogą faktu rzekomego wniesienia całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego (początkowego lub podwyższonego), co w rzeczywistości nie miało miejsca. Sytuacja taka powodować może trudności w uregulowaniu zobowiązań wobec wierzycieli, gdy brak jest środków na spłatę długów (wówczas nastąpić powinno ściągnięcie od członków spółki nie wniesionej do tej pory części wkładów). Odpowiedzialność ta istnieje przez okres trzech lat od dnia zarejestrowania spółki bądź podwyższenia kapitału zakładowego.
Polecamy: serwis ABC spółek
Jeżeli egzekucja wierzycieli wobec spółki okazała się bezskuteczna, wówczas (powołując się na art. 299 KSH wprowadzający zdaniem części doktryny odpowiedzialność o charakterze gwarancyjnym dla wierzycieli) członkowie takiej spółki odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania (§ 1).
Istnieje jednak możliwość uchylenia się od owej odpowiedzialności poprzez wykazanie, że we właściwym czasie złożony został wniosek o ogłoszenie upadłości lub też wszczęte zostało postępowanie układowe, ewentualnie udowodnienie braku winy członka zarządu, jeśli złożenie wspomnianego wniosku lub wszczęcie postępowania nie miało miejsca. § 2 omawianego przepisu wskazuje również na możliwość udokumentowania braku szkody po stronie wierzyciela i na tej podstawie uchylenia się od odpowiedzialności cywilnoprawnej.
Zastanówmy się teraz, jak kształtuje się kwestia odpowiedzialności wobec spółki osób uczestniczących w jej tworzeniu. Tu pomocny będzie art. 292 KSH - „Kto, biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa z winy swojej wyrządził spółce szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.”
Widzimy więc oparcie omawianej odpowiedzialności na zasadzie winy. Jej podstawą będzie niemniej nie tylko wina umyślna, ale również niedbalstwo. Obciążenie jest tu możliwe jedynie po udowodnieniu winy pozwanego, przy czym zaznaczyć należy, że ciężar dowodu spoczywa w tym wypadku na spółce występującej w sporze w charakterze powoda. Ponieważ odpowiedzialność dotyczy tu tylko czynności, które miały miejsce do momentu przyznania spółce osobowości prawnej, odnosi się ona nie tylko to późniejszych członków spółki, ale również do adwokatów, notariuszy czy innych ekspertów, którzy uczestniczyli w rejestracji spółki mając tym samym możliwość działania na jej szkodę.
KSH reguluje również odpowiedzialność jaką ponosić mogą członkowie zarządu, oraz innych organów spółki (rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, również osoba likwidatora jeśli taki został powołany) za działanie na szkodę spółki poprzez postępowanie niezgodne z przepisami prawa lub zaakceptowanych przez strony uregulowań umownych.
W odróżnieniu od poprzednio omawianej regulacji, w tym przypadku ustawodawca stanął w obronie interesów spółki poprzez domniemanie winy, a co za tym idzie brak konieczności jej wykazania przez powoda w razie ewentualnego sporu.
Odpowiedzialność ta również ma charakter odszkodowawczy, jednak katalog podmiotów, które mogą zostać do niej pociągnięte, został w tym przepisie wskazany w sposób wyczerpujący. Przy czym, jeśli szkodę wyrządziło kilka osób wymienionych w ustawie, odpowiadają oni w sposób solidarny za jej naprawienie.
Kolejnym rodzajem odpowiedzialności członków zarządu czy też wspólników wobec spółki jest odpowiedzialność za zaniżenie wartości wkładów niepieniężnych. W przypadku wykrycia nieścisłości pomiędzy rzeczywistą wartością wkładów niepieniężnych wniesionych przez wspólnika (zawyżeniem w stosunku do ich wartości zbywczej), a rzekomą podaną we wniosku o zgłoszenie danej spółki do rejestru, osoba, której taka nieścisłość dotyczy, jest zobowiązana do wyrównania brakującej wartości. W przypadku gdy o zaistnieniu nieprawidłowości wiedzieli również inni członkowie zarządu i pomimo tego dopuścili do rejestracji spółki, odpowiadają oni solidarnie z obciążonym wspólnikiem (nie ma możliwości zwolnienia ich od tego obowiązku- art. 175 § 2 KSH).
Jeżeli pokrzywdzona spółka w terminie roku od dnia ujawnienia szkody nie wytoczyła powództwa o jej naprawienie, uprawnienie to przechodzi na każdego wspólnika. Sąd może jednak w takim wypadku nakazać złożenie kaucji na zabezpieczenie ewentualnej szkody, jaka może zostać wyrządzona pokrzywdzonemu, pod groźbą odrzucenia pozwu. W przypadku działania powoda w złej wierze lub złożeniu przez niego nieuzasadnionego pozwu, jest on na podstawie art. 295 § 4 zobowiązany do naprawienia wyrządzonej swoim postępowaniem szkody.
Termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wynosi trzy lata od momentu, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie oraz osobie odpowiedzialnej za jej powstanie, w każdym wypadku natomiast dziesięć lat od momentu wyrządzenia wspomnianej szkody.
Na podstawie omówionych przepisów należy stwierdzić, ze zarówno pełnienie funkcji członka zarządu jak i zwykłe uczestnictwo w spółce powinno odbywać się z zachowaniem staranności wynikającej z zawodowego charakteru owej działalności.
Polecamy: serwis Postępowanie rejestrowe