Na wstępie należy podkreślić, że spółka cywilna nie jest, w przeciwieństwie do spółek osobowych (jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo – akcyjnej), jak również kapitałowych ( z o.o, i akcyjnej) spółką handlową. Czym więc jest?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do regulujących spółkę cywilną przepisów kodeksu cywilnego. Według art. 860 tejże ustawy przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Spółka cywilna jest więc umową i należy ją traktować jak każde inne zobowiązanie. Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, która stanowi, że za przedsiębiorców uważa się jej wspólników, nie zaś samą spółkę.
Żaden przepis nie przyznaje jej osobowości, ani nawet podmiotowości prawnej (chociaż na gruncie prawa podatkowego jest uznawana za odrębny od innych podmiotów byt prawny).
Spółka cywilna, nie będąc odrębnym od wspólników podmiotem prawa, nie ma również swojego majątku. Często jednak słyszymy o majątku spółki cywilnej. Tego rodzaju sformułowania stanowią skrót myślowy.
Zawarcie przez wspólników spółki cywilnej powoduje powstanie między wspólnikami specyficznej wspólności łącznej. Domyślam się, że przytaczane pojęcia mogą być dla większości Czytelników nie będących prawnikami abstrakcyjne. Śpieszę więc wyjaśnić, że wspólność łączna dotyczy również majątku wspólnego małżonków, przez co małżeństwo jako takie nie staje się odrębnym od małżonków podmiotem prawa.
Oczywiście wspólność łączna wspólników spółki cywilnej, zwana wspólnością do niepodzielnej ręki, ma nieco inny charakter. Wspólność łączna wspólników zawiera w sobie zarówno wkłady wniesione przez przedsiębiorców tworzących spółkę, jak również składniki majątku nabyte w toku jej działalności. Należy jednak podkreślić, że majątek ten jest wspólną własnością wspólników, nie zaś spółki. Wspólność łączna stanowi odrębną masę majątkową, która nie wchodzi do majątków poszczególnych wspólników.
Polecamy: Czy wspólnik spółki cywilnej może rozporządzać swoim udziałem?
W czasie trwania spółki integralność tejże masy jest chroniona przez przepisy kodeksu, m.in. art. 863, zgodnie z którym:
1) wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku.
2) w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.
3) w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 7 grudnia 2005 r.V CK 434/2005 LexPolonica nr 396959 stwierdził, że „przepis art. 863 kc ma charakter iuris cogentis (bezwzględnie obowiązujący – przyp. Autor), zabrania wyraźnie wspólnikowi rozporządzenia swoim udziałem w taki sposób, że wspólnik wyzbyłby się go nie wyzbywając się równocześnie członkostwa. Udział w spółce cywilnej jest nierozerwalnie związany z członkostwem, nie można więc nabyć udziału w majątku spółki, nie zostając jednocześnie jej członkiem, nie można też pozostać członkiem spółki, wyzbywając się w całości udziału w jej majątku."
Kodeks cywilny przewiduje jednak sytuację,, w której wypowiedzieć udział w spółce może wierzyciel wspólnika. Art. 870 kodeksu stanowi, że jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony.
Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać Kontrowersyjną kwestią jest, jakie prawa do majątku wspólników mają ich małżonkowie, nie będący wspólnikami.
Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 25 marca 1997 r., sygnatura akt I ACa 46/97 stwierdził: "Prawa małżonka pozostającego we współwłasności majątkowej ze wspólnikiem spółki cywilnej, w sytuacji, gdy stroną umowy spółki był tylko jeden z małżonków pozostających w takiej wspólności, nie obejmują składników majątkowych nabywanych przez spółkę, lecz ograniczają się do tych praw majątkowych, które przysługują wspólnikowi w czasie trwania spółki (umowy) jako wynik zarządzania majątkiem spółki, tj. do zysków i do podziału majątku spółki, który może nastąpić wyłącznie po rozwiązaniu umowy spółki (art. 868, art. 871, art. 875 kc)."
To, że spółka cywilna nie mając podmiotowości prawnej nie jest podmiotem praw i obowiązków majątkowych, ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności jej wspólników. Wspólnicy spółki jawnej, podobnie jak komplementariusze w spółkach komandytowej i komandytowo – akcyjnej ponoszą odpowiedzialność subsydiarną.
Polecamy: Jakie ważne powody uzasadniają rozwiązanie spółki cywilnej?
Odpowiedzialność subsydiarna oznacza, że wierzyciel musi w pierwszej kolejności zaspokoić się z majątku spółki, natomiast dopiero jeżeli nie zostanie w ten sposób zaspokojony, może skierować egzekucję do majątku wspólnika jawnego lub komplementariusza. Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej jest natomiast pierwszorzędna. Oznacza to, że wierzyciel może w pierwszej kolejności sięgnąć do majątku każdego ze wspólników.
Podsumowując powyższe rozważania, należy wskazać, że spółka cywilna nie posiada własnego majątku. Wiąże się z nią jednak powstanie wspólności łącznej, która stanowi oddzielną masę majątkową w stosunku do majątku wspólników. Przepisy kodeksu cywilnego chronią jej integralność w czasie trwania spółki.