Uprawnienia zarówno udziałowe jak i osobiste
Przepisy k.s.h. umożliwiające przyznanie poszczególnym udziałowcom lub akcjonariuszom szczególnych uprawnień stanowią wyjątki od wyrażonej w art. 20 k.s.h. zasady równego traktowania wspólników i akcjonariuszy spółki kapitałowej w takich samych okolicznościach.
Kodeks przewiduje dwojaką formę przyznania dodatkowych uprawnień udziałowcom i akcjonariuszom – w drodze uprzywilejowania określonych udziałów/akcji lub przyznania określonym wspólnikom lub akcjonariuszom uprawnień osobistych. Katalog w/w prerogatyw znajdujący się w k.s.h. ma charakter otwarty.
Zobacz: Wynagrodzenie dla członków zarządu w spółce akcyjnej - porada
Charakter uprawnień dodatkowych
Przyznanie pewnym udziałom (czy akcjom) lub niektórym wspólnikom szczególnych uprawnień korporacyjnych przybiera w praktyce różną formę i może dotyczyć m.in.:
- prawa głosu,
- prawa do dywidendy,
- prawa wyrażania zgody na zbycie udziałów lub akcji,
- prawa powoływania członków organów spółki
- lub sposobu uczestniczenia w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji.
Ponadto, umowa spółki lub statut mogą przyznać wspólnikom np. :
- prawa szczególne przy zaskarżaniu uchwał organów spółki,
- przywileje dotyczące zbycia akcji polegające na pierwszeństwie ich zaoferowania przed innymi wspólnikami,
- prawo pierwszeństwa objęcia udziałów (akcji) w podwyższonym kapitale zakładowym,
- pierwszeństwo nabycia udziałów (akcji) od wspólników,
- szczególne uprawnienia w zakresie umarzania akcji.
Ograniczenia uprawnień dodatkowych
Swoboda w zakresie kształtowania przywilejów nie jest bezwzględna i została ograniczona nie tylko przez ustawodawcę (vide: ograniczenie uprzywilejowania w zakresie prawa do dywidendy oraz prawa głosu w art. 352 i 353 Kodeksu spółek handlowych), ale również przez orzecznictwo, w tym Sądu Najwyższego, który np. w wyroku z 30 września 2004 roku w sprawie IV CK 713/03 stanął na stanowisku, iż naruszeniem zasady równego traktowania będzie przyznanie udziałowcowi lub akcjonariuszowi indywidualnego (lub inkorporowanego w udziale lub akcji) przywileju, w wyniku którego ważność uchwał podejmowanych na zgromadzeniach wspólników (walnych zgromadzeniach) będzie zależna od obecności uprawnionego na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu).
Wygaśnięcie uprawnień
Uprawnienia przyznane osobiście zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i w spółce akcyjnej wygasają wraz z utratą statusu udziałowca lub akcjonariusza, czyli m. in. z chwilą sprzedaży udziałów lub akcji, a także sprzedaży powierniczej (vide: wyrok Sądu Najwyższego w sprawie o sygn akt I CK 528/04). Należy jednak pamiętać, iż zgodnie z brzmieniem przepisu art. 246 § 3 k.s.h., zmiana umowy spółki uszczuplająca prawa udziałowe lub przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom wymaga ich zgody.
W praktyce może dojść do sytuacji, w której pomimo nabycia większościowej ilości udziałów lub akcji skuteczna kontrola i zarządzanie spółką będzie niemożliwe lub wysoce utrudnione. Prawidłowa analiza due dilligence powinna wyeliminować podobne ryzyko i wskazać potencjalnemu inwestorowi wszelkie tego typu zagrożenia.
Porównaj: Jaki procent udziałów jest konieczny do pełnej kontroli nad spółką z o.o.?
Uprawnienia z kodeksu handlowego
W trakcie analizy dokumentów korporacyjnych nie można zapominać o znajdujących się w k.s.h. przepisach intertemporalnych, które wskazują czy i w jakim zakresie do danej sytuacji stosować przepisy ustawy zmienianej. Na szczególną uwagę zasługują postanowienia art. 613 k.s.h., zgodnie z którym uprawnienia wspólników i akcjonariuszy spółek handlowych, nabyte przed dniem wejścia w życie ustawy (k.s.h.) pozostają w mocy. Może to doprowadzić do sytuacji, w której w określonej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółce akcyjnej, która powstała w trakcie obowiązywania kodeksu handlowego, nie będą miały zastosowania obowiązujące przepisy k.s.h. o ograniczeniu uprzywilejowania w zakresie prawa do dywidendy oraz prawa głosu (art. 174 § 4, art. 352 i art. 353 k.s.h.).