Konstrukcja mówiąca o uzyskiwaniu zgody wspólników na duże inwestycje lub sprzedaż ważnych dóbr niewątpliwie dobrze spełnia swą rolę, gdy dotyczy strategicznych dla spółki decyzji - np. zbycia przedsiębiorstwa (art. 228 k.s.h.). Problematyczne natomiast wydaje się wymaganie każdorazowej uchwały wspólników przed dokonaniem czynności związanych z bieżącą działalnością spółki.
Dostrzeżony problem
Dobrym przykładem wątpliwej regulacji jest art. 230 k.s.h. Zgodnie z nim rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Pierwotne brzmienie tego przepisu, obowiązujące od 15 stycznia 2001 r., przewidywało sankcję nieważności za każde jego naruszenie. Uzasadniano to potrzebą ochrony interesów wspólników. Jednakże praktyka (a właściwe częste zapominanie przez osoby prowadzące spółki o konieczności podejmowania stosownych uchwał) wykazała, że tak surowa sankcja prowadziła do częstych przypadków wadliwości umów zawieranych przez spółki. Były one po prostu nieważne. Ustawodawca dostrzegł ten problem i w stosunku do naruszenia art. 230 k.s.h., od 15 stycznia 2004 r. wprost wyłączył sankcję nieważności (przez wyłączenie stosowania art. 17 par. 1 k.s.h., zgodnie z którym jeśli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna).
W nowych spółkach
Sankcja nieważności znajduje jednak wciąż zastosowanie do regulacji art. 229 k.s.h., analogicznej w stosunku do art. 230 k.s.h. Zgodnie z przepisem art. 229 k.s.h. umowa o nabycie dla spółki nieruchomości albo udziału w nieruchomości, lub środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego, nie niższą jednak od 50 tys. zł, zawarta przed upływem dwóch lat od zarejestrowania spółki, wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa ta była przewidziana w umowie spółki.
Jak słusznie wskazują przedstawiciele doktryny, wymaganie takiej uchwały wspólników ma charakter bezwzględnie wiążący. Nie może być ono wyłączony przez umowę spółki ani przez jego całkowite wyeliminowanie, bądź przekazanie go do kompetencji innego organu spółki, np. rady nadzorczej. Należy także podkreślić, że przepis art. 229 k.s.h. wyczerpująco określa przedmioty, których nabycie przez spółkę w okresie od dwóch lat od jej rejestracji wymaga uchwały wspólników. W związku z tym nie powinien być interpretowany w sposób rozszerzający. Niemniej możliwe jest rozszerzenie ich katalogu w umowie spółki. Wynika to wprost z art. 228 k.s.h.
Użyte przez ustawodawcę pojęcie nieruchomości nie budzi wątpliwości. Problemy mogą pojawić się jednak przy rozpatrywaniu pojęcia środków trwałych (definicje środków trwałych zawiera art. 3 ustawy o rachunkowości). W praktyce użycie przez ustawodawcę tego terminu przesądza o niezwykle szerokim zastosowaniu art. 229 k.s.h. i konieczności uzyskiwania zgody wspólników na wiele czynności, które z gospodarczego punktu widzenia są całkowicie normalne i nie wymagają - jak się wydaje - nadzwyczajnej interwencji wspólników.
W przypadku nabywania nieruchomości problem pominięcia uchwały wymaganej przez art. 229 k.s.h. jest częściowo minimalizowany przez obligatoryjny udział przy zawieraniu umowy notariusza, który powinien zwrócić uwagę na to uchybienie. Notariusz nie będzie jednak najczęściej uczestniczył w zawieraniu umów dotyczących nabywania środków trwałych dla nowo zawiązanej spółki. Jest to przeważnie zadanie dla służb prawnych spółki, bądź dla jej zewnętrznych doradców.
Niestety, przy niskim kapitale zakładowym spółki (a zdecydowana większość spółek z o.o. w Polsce ma właśnie minimalny kapitał zakładowy w wysokości 50 tys. zł) ryzyko nieważności zawieranych umów - ze względu na niepodjęcie wymaganej prawem uchwały w trybie art. 229 k.s.h. - jest poważne.
Sankcje
Tak więc naruszenie regulacji art. 229 k.s.h. i niepodjęcie odpowiedniej uchwały wspólników zezwalającej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością na zakup nieruchomości lub środków trwałych prowadzi do nieważności takiej czynności. A w praktyce owa nieważność może powodować dla spółki problemy w razie sporu z kontrahentem lub, co częstsze, problemy natury podatkowej, zwłaszcza w przypadku kontroli skarbowej.
Należy też zwrócić uwagę, że zawarcie umowy z naruszeniem analizowanej regulacji może dodatkowo rodzić negatywne konsekwencje dla osób, które działały w imieniu spółki. Za dokonanie takiej czynności, gdy spółka dozna szkody, do odpowiedzialności mogą być pociągnięci członkowie zarządu (będzie to bowiem działalność sprzeczna z prawem), chyba że nie będą ponosić winy. Możliwe jest także pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 585 k.s.h. - za działanie na szkodę spółki. A sankcja określona w tym przepisie wynosi do pięciu lat pozbawienia wolności i grzywnę.
Jak nie naruszać prawa
Mając na uwadze surowe konsekwencje naruszenia art. 229 k.s.h., należy przede wszystkim zalecić osobom reprezentującym nowo tworzone spółki z o.o. analizowanie każdej umowy dotyczącej nabycia nieruchomości czy środków trwałych. Chodzi oczywiście o kontrakty zawierane w ciągu dwóch lat od utworzenia spółki, a rozważać trzeba konieczność uzyskiwania zgody wspólników.
Uchwała wymagana przez art. 229 k.s.h. powinna precyzyjnie określać przedmioty, których nabycie wspólnicy akceptują.
W doktrynie wskazuje się także, że uchwała tego typu musi określać przedmiot i cenę nabycia, oraz że nie może mieć charakteru ogólnikowego lub blankietowego (np. upoważnia się zarząd do zakupu w przyszłości nieruchomości dla spółki).
Możliwe jest także określenie niejako z góry, w samej umowie spółki, zawarcie jakich umów o nabycie dla spółki nieruchomości bądź udziału w nieruchomości, albo środków trwałych jest przez wspólników przewidywane i akceptowane. Także w tym przypadku określenie przedmiotów, które mają być nabyte przez spółkę, powinno być precyzyjne.
Warto rozważyć
Uzasadnieniem dla omawianej regulacji art. 229 k.s.h. jest ochrona wspólników. Konieczność uzyskiwania ich zezwoleń na zawieranie umów dotyczących nabywania przez spółkę majątku ma uniemożliwiać wprowadzanie do spółki przedmiotów, które mogłyby stanowić aport do spółki, a które nie zostały zaakceptowane przez wspólników (np. co do ich wyceny) lub nie są - ich zdaniem - spółce niezbędne. Ma także chronić spółkę przed niewypłacalnością wskutek przeinwestowania.
Odwołanie się przez ustawodawcę przy ustalaniu kryterium istotności umowy do parametru wysokości kapitału zakładowego może także prowadzić do sytuacji, w których konieczność uzyskania zgody wspólników będzie dotyczyła także wielu umów niemających przymiotu istotności z ekonomicznego punktu widzenia. Może to dotyczyć zwłaszcza spółek celowych, powoływanych do realizacji konkretnych projektów i finansujących swoją działalność, np. z pożyczek udzielanych przez spółkę-matkę.
Z tego punktu widzenia sankcje przewidziane w art. 229 k.s.h. wydają się niezwykle surowe. Być może warto więc rozważyć wyłączenie w takich przypadkach sankcji bezwzględnej nieważności (tak jak ta sankcja została wyłączona od 1 stycznia 2004 r. w stosunku do art. 230 k.s.h.).
W obecnym stanie prawnym zarządy nowo zawiązywanych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością powinny jednak bezwzględnie pamiętać o istotnej i niestety często pomijanej regulacji art. 229 k.s.h.
PRZYKŁAD
SPÓŁKA ROZSZERZA DZIAŁALNOŚĆ
Spółka X, zajmująca się działalnością spedycyjną, podejmuje decyzję o rozszerzeniu działalności o usługi magazynowania towarów. Postanawia założyć w swojej grupie kapitałowej spółkę celową Y. Ta ostatnia ma się zajmować wyłącznie zorganizowaniem i prowadzeniem odpowiednich magazynów. Spółka Y zostaje zawiązana jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, o kapitale zakładowym wynoszącym 50 tys. zł. Ponieważ istotą działalności spółki Y w początkowej fazie jej istnienia ma być nabywanie nieruchomości, na których mają być budowane magazyny, umowa spółki Y wyłącza obowiązek uzyskiwania każdorazowej zgody wspólników na nabywanie nieruchomości (jest to dopuszczalne w świetle art. 228 pkt 4 k.s.h.). Umowa spółki Y nie zawiera jednak żadnych pozytywnych regulacji w tym przedmiocie, wskazujących chociażby pośrednio na zamiar nabywania konkretnych nieruchomości. Spółka Y w ciągu sześciu miesięcy od jej zarejestrowania zawiera pierwszą umowę nabycia nieruchomości, na którą, zgodnie z zapisami umowy spółki Y, zarząd nie uzyskuje zgody w formie uchwały wspólników. W związku z naruszeniem regulacji art. 229 k.s.h. umowa nabycia nieruchomości jest nieważna.
PRZYKŁAD
PIERWSZA TRANSAKCJA
Ta sama spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Y, w terminie siedmiu miesięcy od zarejestrowania zawiera pierwszą umowę nabycia podnośnika hydraulicznego. Ma on być wykorzystywany do obsługi pierwszego wybudowanego magazynu. Płaci za ten sprzęt 51 tys. zł. Na nabycie podnośnika zarząd nie uzyskuje zgody w formie uchwały wspólników. Umowa nabycia podnośnika hydraulicznego - ze względu na naruszenie regulacji art. 229 k.s.h. - jest nieważna.
MACIEJ KOŻUCHOWSKI
aplikant radcowski w Kancelarii Gessel
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 ze zm.).
• Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 ze zm.).