Wspólny majątek wspólników spółki cywilnej ma charakter wspólności łącznej. Cechami tej wspólności są: brak oznaczenia wysokości udziałów wspólników oraz niepodzielność majątku. Każdy wspólnik jest wyposażony w równe prawa do całego majątku. Wspólnicy mogą razem korzystać z tego majątku i tylko we wspólnym celu gospodarczym, dla realizacji którego umowa spółki została zawiązana. Wspólnik nie może zatem rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku, tj. wspólnik nie może tego udziału np. sprzedać, podarować (art. 863 par. 1 k.c.). W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników (art. 863 par. 2 k.c.). Podział taki nastąpi z chwilą rozwiązania spółki (art. 875 k.c.). Określenie wielkości udziału oraz ustanie niepodzielności majątku stanie się możliwe z momentem wystąpienia wspólnika ze spółki, a w odniesieniu do wszystkich wspólników - z momentem rozwiązania stosunku spółki.
Wierzyciel osobisty
Wierzycielem osobistym wspólnika jest osoba mająca wierzytelność w odniesieniu do określonego wspólnika spółki cywilnej powstałą poza zakresem działalności spółki. Źródłem tej wierzytelności może być zobowiązanie zaciągnięte przez wspólnika osobiście albo przez osobę trzecią, za którą wspólnik poręczył. Zobowiązania mogą powstać w wyniku takich zdarzeń prawnych jak np. umowa, czyn niedozwolony, akt administracyjny. Za zobowiązania osobiste wspólnik odpowiada najpierw majątkiem osobistym.
Konsekwencją przyjęcia konstrukcji wspólności łącznej w spółce cywilnej jest niemożność zaspokojenia się przez wierzyciela osobistego wspólnika z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku (art. 863 par. 3 k.c.). Wierzyciel wspólnika może natomiast domagać się zaspokojenia swojej wierzytelności z chwilą rozwiązania spółki. Może on też na podstawie art. 870 k.c. wypowiedzieć udział wspólnika w spółce.
Wypowiedzenie udziału
Skorzystanie przez wierzyciela osobistego z prawa wypowiedzenia udziału wspólnika jest obwarowane spełnieniem przesłanek określonych w art. 870 k.c. Jedną z przesłanek skorzystania przez wierzyciela z tego prawa jest uzyskanie zajęcia praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania (tj. prawa do udziału we wspólnym majątku wspólników i prawa do udziału w zysku) w toku prowadzonej przeciwko temu wspólnikowi egzekucji. Zajęcie tych praw dokonane jest z chwilą powiadomienia wspólnika - dłużnika o zajęciu. O zajęciu komornik powiadomi pozostałych wspólników, jeżeli ich adresy zostaną podane komornikowi przez którąkolwiek ze stron (art. 9112 par. 1 k.p.c.). Zgodnie z art. 9112 par. 2 k.p.c. pozostali wspólnicy w terminie dwóch tygodni od dnia zajęcia są obowiązani przedstawić komornikowi wykaz przedmiotów, wierzytelności i praw, które przypadną dłużnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. Jeżeli wspólnicy nie wywiążą się z powyższego obowiązku, komornik wymierzy im grzywnę w wysokości do 500 złotych, która może być powtórzona, jeśli - pomimo jej nałożenia - wspólnicy nadal uchylają się od wykonania tego obowiązku. Niezależnie od sankcji w postaci grzywny wspólnicy, w razie naruszenia obowiązków wynikających z zajęcia albo złożenia oświadczenia niezgodnie z prawdą, odpowiadają za szkodę wyrządzoną przez to wierzycielowi.
Kolejnym wymogiem, jaki ma być spełniony, aby wierzyciel mógł skorzystać z prawa do wypowiedzenia udziału, jest przeprowadzenie bezskutecznej egzekucji z ruchomości wspólnika w ciągu ostatnich sześciu miesięcy (chodzi o ruchomości wspólnika niewchodzące w skład wspólnego majątku wspólników). Ruchomościami są np. samochód, komputer. Przy czym bez znaczenia jest, czy egzekucję tę przeprowadzał wierzyciel wypowiadający udział wspólnika czy też jakikolwiek inny wierzyciel. Bez znaczenia jest także, czy istnieje możliwość zaspokojenia wierzyciela osobistego z innego niż ruchomości majątku wspólnika, np. ze stanowiących własność wspólnika nieruchomości; z przysługujących mu wierzytelności.
Forma wypowiedzenia
Wypowiedzenie udziału przez wierzyciela powinno być dokonane na piśmie i doręczone wszystkim pozostałym wspólnikom. Wierzyciel osobisty wspólnika może skorzystać z prawa do wypowiedzenia udziału wspólnika zarówno w przypadku, w którym spółka cywilna została zawarta na czas nieoznaczony, jak i oznaczony. Stosownie do art. 870 k.c. wierzyciel osobisty wspólnika może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać.
Termin trzymiesięcznego wyprzedzenia został ustanowiony w celu umożliwienia pozostałym wspólnikom dostosowania działalności prowadzonej w formie spółki cywilnej do zmiany w składzie wspólnego majątku, spowodowanej egzekucją roszczenia. Należy też dodać, że art. 870 k.c., określający zasady wypowiedzenia udziału przez wierzyciela osobistego wspólnika, nie zawiera zastrzeżenia co do tego, że wypowiedzenie udziału powinno nastąpić na trzy miesiące naprzód ze skutkiem na koniec roku obrachunkowego (takie ograniczenie zawiera art. 869 par. 1 k.c. regulujący kwestię wypowiedzenia udziału przez wspólnika). Z tego wynika, że wierzyciel może wypowiedzieć udział wspólnika w trakcie roku obrachunkowego.
Wypowiedzenie udziału przez wierzyciela osobistego wspólnika w spółce dwuosobowej spowoduje jej rozwiązanie.
PAMIĘTAJ!
• wypowiedzenia udziału wspólnika spółki cywilnej może dokonać tylko jego wierzyciel osobisty;
• wierzycielem osobistym jest osoba mająca wierzytelność w odniesieniu do określonego wspólnika powstałą poza zakresem działalności spółki;
• wypowiedzenie udziału może nastąpić tylko w przypadku uzyskania przez wierzyciela zajęcia praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania i tylko w sytuacji przeprowadzenia w ciągu ostatnich sześciu miesięcy bezskutecznej egzekucji z ruchomości wspólnika, niezależnie od tego, kto przeprowadził tę egzekucję (ten, czy jakikolwiek inny wierzyciel).
JULIA SEMENA
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.).