CO WYNIKA Z PRZEPISÓW
Zgodnie z art. 432 par. 1 kodeksu cywilnego przedsiębiorca działa w obrocie pod firmą. Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Zgodnie z art. 434 k.c. firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych. Możliwa jest zatem nawet wieloczłonowa firma osoby fizycznej. Kolejny przepis - art. 435 par. 1 k.c. stanowi, że firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Uregulowana w art. 860 i nast. k.c. spółka prawa cywilnego nie posiada jednak ani osobowości, ani podmiotowości prawnej i nie jest odrębnym od wspólników podmiotem praw i obowiązków (wyjąwszy prawo pracy i niektóre regulacje podatkowe). Nie może być zatem traktowana jak występujący pod firmą przedsiębiorca. Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 5 ustawy o zwalczaniu konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczenie przedsiębiorstwa, które może wprowadzić klientów w błąd co do jego tożsamości, przez używanie firmy, nazwy, godła, skrótu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wcześniej używanego, zgodnie z prawem, do oznaczenia innego przedsiębiorstwa.
ANALIZA PRAWNA
Spółka cywilna działa pod nazwą, w której powinny znaleźć się nazwiska wspólników. Według powszechnie przyjętego poglądu nie jest to jednak firma w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, a zatem każdy wspólnik działa pod własną firmą, która jednak na zasadzie faktycznego połączenia może być zastępowane w obrocie przez nazwę spółki cywilnej. Warto wskazać w tym miejscu na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 marca 2006 r. (sygn. akt I ACa 2057/05, niepublikowany), w którym stwierdzono: firma jest prawem podmiotowym bezwzględnym, skutecznym erga omnes i przysługującym każdemu przedsiębiorcy, także tym osobom fizycznym, które prowadzą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej. Przy czym prawo do firmy powstaje z chwilą wpisania przedsiębiorcy do ewidencji działalności gospodarczej, a w każdym razie z chwilą użycia firmy po raz pierwszy w obrocie gospodarczym.
Trzeba też podkreślić, że przedsiębiorca może posługiwać się tylko jedną firmą w danym czasie. Fakt zawarcia umowy spółki cywilnej nic w omawianej kwestii nie zmienia, bowiem spółka cywilna, nie będąc przedsiębiorcą, nie posługuje się własną firmą tylko innego rodzaju oznaczeniem. Pod swoimi firmami występują tylko poszczególni wspólnicy spółki cywilnej. Dla przykładu - nazwa spółki może zawierać też element fantazyjny i wyglądać w ten sposób: Veritas spółka cywilna Antoni Głowacki, Waldemar Turski. Jest to jednak jeden z poglądów i niektórzy przedstawiciele doktryny stawiają tezę o niedopuszczalności oznaczenia spółki cywilnej nazwą fantazyjną. Wskazuje się przy tym, że taka nazwa z natury rzeczy nie pozwala na identyfikację wspólnika lub wspólników, wprowadzając w błąd potencjalnych kontrahentów. Wydaje się, że jest to wyolbrzymienie problemu, na co wskazuje też praktyka obrotu - przeważająca część spółek cywilnych posługuje się dodatkiem lub nazwą fantazyjną.
Jak już wspomniałem, spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, stąd nie może występować pod firmą. Niemniej jednak teza o ochronie prawnej nazwy spółki cywilnej nadaje się do obrony i w dzisiejszym stanie prawnym. Na takim stanowisku stoi też orzecznictwo - zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1990 r. (sygn. akt I CR 529/90, OSNC z 1992 r. nr 7-8, poz. 136): nazwa (firma) przedsiębiorstwa prowadzonego w formie spółki prawa cywilnego stanowi dobro osobiste wspólników (art. 23 k.c.) podlegające ochronie stosownie do art. 24 k.c. Warto też wskazać na wyrok SA w Warszawie z 24 kwietnia 2002 r. (sygn. akt I ACa 1182/01, Wokanda z 2003 r. nr 2, poz. 42), w którym stwierdzono, że przedsiębiorcy prowadzący działalność jako wspólnicy spółki cywilnej nie muszą wykazywać podstawy prawnej korzystania z określonej fantazyjnej nazwy, a za używanie nazwy zgodnie z prawem uznać należy, w przypadku przedsiębiorcy podlegającego wpisowi jedynie przez organ ewidencjonujący do ewidencji gospodarczej, takie posługiwanie się nazwą fantazyjną, które nie narusza praw osób trzecich. Z posługiwaniem się konkretnym oznaczeniem mamy do czynienia wówczas, gdy przedsiębiorca podjął formalne kroki zmierzające do zaistnienia na rynku pod danym oznaczeniem, rzeczywiście tą nazwą się posługuje lub po zaprzestaniu działalności nazwa ta trwa w świadomości klienteli. Nie wystarczy zatem tylko formalne zaewidencjonowanie nazwy. W pewnych okolicznościach, gdy przedsiębiorcy mają określoną klientelę, działając na rynku równolegle, zasada pierwszeństwa używania oznaczenia powinna ustąpić zasadzie ochrony nabytej pozycji rynkowej. W analizowanej sytuacji można zatem wystąpić z powództwem do sądu cywilnego z roszczeniem z art. 24 k.c. Na jego mocy wspólnicy - występujący jako współuczestnicy - mogą żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Możliwe jest również wywalczenie zadośćuczynienia. Ponadto na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji można żądać naprawienia wyrządzonej szkody i wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.
O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ
• Spółka cywilna nie działa w obrocie pod firmą w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego.
• Nazwa spółki cywilnej podlega ochronie prawnej i każdy naruszający musi się liczyć z konsekwencjami swego działania. W szczególności możliwe jest zadośćuczynienie z art. 24 k.c., a także potraktowanie takiego zachowania jako czynu nieuczciwej konkurencji.
ADAM MALINOWSKI
radca prawny
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 23-24, art. 434 oraz art. 860 i następne ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
• Art. 5 oraz art. 18 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz. 1503)