Osoba przystępująca do spółki jawnej, jak każdy wspólnik, odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.
Zgodnie z przepisem art. 22 § 2 kodeksu spółek handlowych, każdy wspólnik spółki jawnej odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Odpowiedzialność wspólnika - w aspekcie egzekucyjnym - ma charakter pomocniczy (art. 31 k.s.h.), co oznacza, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (zasada ta nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem spółki do rejestru).
Z orzecznictwa:
Subsydiarność odpowiedzialności wspólników rzutuje nie na powinność świadczenia przez wspólników, ale na kolejność zaspokojenia wierzyciela z określonych mas majątkowych.
(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 26 października 2004 r., sygn. akt I ACa 327/04)
Co do zasady, wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w czasie, gdy są wspólnikami spółki. Jednak ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa obrotu oraz ochrony praw wierzycieli spółki, w przepisach k.s.h. zastrzeżono także kilka przypadków „odpowiedzialności szczególnej”. Modyfikacja zakresu (rozszerzenie czasowych ram) odpowiedzialności wspólnika może nastąpić w sytuacji:
- przystąpienia nowego wspólnika do istniejącej spółki jawnej albo
- zawarcia umowy spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym.
Zakres odpowiedzialności nowego wspólnika w przypadku przystąpienia do spółki
Zmiana w składzie wspólników spółki jawnej może nastąpić poprzez:
- przystąpienie nowego wspólnika do spółki, bez równoczesnego wystąpienia któregokolwiek z dotychczasowych wspólników, albo
- sukcesję uniwersalną (np. w wyniku wstąpienia do spółki spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika) albo
- przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę (por. art. 10 k.s.h.).
Osoba przystępująca do spółki jawnej podlega, jak każdy wspólnik, omówionym wcześniej ogólnym zasadom odpowiedzialności. Odpowiada ona osobiście, w sposób nieograniczony, solidarnie i subsydiarnie. Zakres odpowiedzialności takiej osoby obejmuje jednak zarówno bieżące zobowiązania spółki, powstałe w czasie, gdy osoba ta jest już wspólnikiem, jak i zobowiązania spółki powstałe przed dniem przystąpienia tej osoby do istniejącej spółki jawnej (por. art. 32 k.s.h.). Przystępujący wspólnik ponosi zatem odpowiedzialność za zobowiązania spółki na tych samych zasadach jak pozostali jej wspólnicy.
Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem do spółki dotyczy zobowiązań „zewnętrznych” spółki (związanych z prowadzoną przez nią działalnością). Nowy wspólnik nie odpowiada za zobowiązania, które powstały przed dniem wpisania spółki do rejestru.
PRZYKŁAD
Wspólnikami spółki jawnej X są Krzysztof T. i Marek M. W lipcu 2006 r. spółka ta zawarła umowę z przedsiębiorstwem Y, któremu zleciła przeprowadzenie prac remontowych w swojej siedzibie, oraz zobowiązała się do uiszczenia należności za ich wykonanie w kwocie 50 000 zł. W marcu 2007 r. do spółki przystąpił Maciej S. Dokonano zmiany umowy spółki i Maciej S. stał się trzecim wspólnikiem.
W związku z faktem przystąpienia do istniejącej spółki jawnej będzie on odpowiadał także za zobowiązania spółki, które powstały przed dniem jego przystąpienia (czyli m.in. za zapłatę 50 000 zł na rzecz przedsiębiorstwa Y) całym swoim majątkiem.
Przepis art. 32 k.s.h, regulujący odpowiedzialność przystępującego wspólnika za zobowiązania zaciągnięte przed jego przystąpieniem, ma zastosowanie w razie przystąpienia kolejnego wspólnika (zwiększenia liczby wspólników) lub sukcesji uniwersalnej (np. wstąpienia nowego wspólnika będącego spadkobiercą zmarłego wspólnika). Nie wszyscy autorzy zgadzają się natomiast co do tego, czy zakres omawianego artykułu obejmuje również sytuację, gdy nowa osoba wstępuje w miejsce dotychczasowego wspólnika.
Przeważa pogląd, że zakres odpowiedzialności w razie wejścia do spółki osoby trzeciej w miejsce dotychczasowego wspólnika wyczerpująco reguluje przepis art. 10 § 3 k.s.h., zgodnie z którym za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej oraz za zobowiązania tej spółki odpowiadają solidarnie zarówno występujący, jak i przystępujący wspólnik.
Odpowiedzialność nowego wspólnika za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem nie może zostać wyłączona w drodze umowy wspólników. Postanowienia umowne w tym zakresie nie wywierają skutków wobec osób trzecich. Dopuszczalne jest jednak ograniczenie takiej odpowiedzialności w stosunkach wewnętrznych - poprzez dokonanie stosownego zapisu w umowie spółki.
Przystąpienie nowego wspólnika powinno zostać ujawnione w rejestrze. Chwilą decydującą o powstaniu skutków określonych w art. 32 k.s.h. jest jednak moment przystąpienia nowego wspólnika do spółki (zawarcia umowy).
Z orzecznictwa:
Wspólnik, który przystąpił do spółki jawnej, odpowiada solidarnie z pozostałymi wspólnikami i ze spółką za zobowiązania spółki jawnej powstałe w okresie funkcjonowania spółki cywilnej i przejęte przez nią na mocy art. 553 § 1 k.s.h. (obecnie art. 26 § 4 k.s.h.), jak i powstałe w okresie, gdy był wspólnikiem spółki jawnej.
(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 12 września 2006 r., sygn. akt I ACa 340/06)
Zakres odpowiedzialności w przypadku zawarcia umowy spółki z przedsiębiorcą jednoosobowym
Odpowiedzialność osoby, która zawarła umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, reguluje przepis art. 33 k.s.h. Zgodnie z jego treścią, zawarcie umowy spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wniósł do spółki przedsiębiorstwo, powoduje, że osoba, która zawarła taką umowę, odpowiada za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki.
Chodzi tu o utworzenie spółki jawnej przez kilka podmiotów (mogą to być osoby fizyczne lub prawne), z których co najmniej jedna osoba prowadziła wcześniej jednoosobowo działalność gospodarczą (omawiany przepis nie będzie miał natomiast zastosowania, gdy osoba prowadząca wcześniej takie jednoosobowe przedsiębiorstwo zostanie nowym wspólnikiem istniejącej już spółki jawnej poprzez zmianę umowy spółki).
Za przedsiębiorcę jednoosobowego, jak się powszechnie przyjmuje, należy w tym przypadku uznać osobę fizyczną, która we własnym imieniu prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej1.
Odpowiedzialność podmiotu zawierającego umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym za wcześniejsze zobowiązania tego przedsiębiorstwa:
- powstaje wyłącznie w razie wniesienia przedsiębiorstwa do spółki oraz
- odnosi się tylko do zobowiązań powstałych przy prowadzeniu tego (a więc wniesionego tytułem wkładu) przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki (w doktrynie podnosi się niekiedy, że w omawianym przypadku przez „dzień utworzenia spółki” należy rozumieć dzień zawarcia umowy spółki jawnej, a nie rejestracji spółki).
PRZYKŁAD
Adam A. i Tomasz J. zawarli umowę spółki jawnej. Tomasz J. był wcześniej jednoosobowym przedsiębiorcą, prowadzącym działalność na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Obydwaj wspólnicy wnieśli do spółki wyłącznie wkłady pieniężne. Po pewnym czasie okazało się, że przedsiębiorstwo prowadzone przez Tomasza J. jest zadłużone (długi powstały jeszcze przed utworzeniem spółki jawnej).
W omawianym przypadku, Adam A. nie będzie ponosił odpowiedzialności za długi Tomasza J., gdyż warunkiem takiej odpowiedzialności byłoby wniesienie tego przedsiębiorstwa do spółki. Gdyby Tomasz J. wniósł prowadzone przez siebie wcześniej przedsiębiorstwo jako wkład do nowo utworzonej spółki jawnej, to Adam A. odpowiadałby za zobowiązania powstałe przy jego prowadzeniu przed utworzeniem spółki.
Przedmiot przedsiębiorstwa spółki jawnej nie musi pokrywać się z przedmiotem dotychczasowej działalności jednoosobowego przedsiębiorcy.
Przedstawiciele doktryny nie są natomiast zgodni co do tego, czy przez „wniesienie przedsiębiorstwa” należy rozumieć wyłącznie wniesienie całego przedsiębiorstwa, czy też może to być także wniesienie tzw. zorganizowanej części przedsiębiorstwa albo jego istotnych składników.
W literaturze przedmiotu można także zetknąć się z różnymi stanowiskami w kwestii tego, czy „wniesienie” oznacza wniesienie do spółki przedsiębiorstwa na własność, czy również tylko do korzystania (przeważa pogląd, że dyspozycja omawianego przepisu dotyczy wniesienia przedsiębiorstwa na własność spółki).
Jednocześnie warto zwrócić uwagę na różnice pomiędzy zasadami odpowiedzialności wspólnika oraz spółki - w przypadku zawarcia umowy spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym wnoszącym własność tego przedsiębiorstwa do spółki - za wcześniejsze zobowiązania związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Odpowiedzialność wspólnika takiej spółki została uregulowana w powołanym wyżej art. 33 k.s.h. W świetle tego przepisu, wspólnik nowo utworzonej spółki jawnej odpowiada za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa bez ograniczenia (tak jak przedsiębiorca, z którym zawarł umowę). Odpowiedzialność wspólnika nie jest w tym przypadku odpowiedzialnością subsydiarną. Natomiast reguły odpowiedzialności utworzonej w ten sposób spółki jawnej zostały określone w przepisie art. 554 kodeksu cywilnego.
Zgodnie z jego treścią, nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Przed zawarciem umowy spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym warto zatem sprawdzić, czy i jak wywiązywał się on z dotychczasowych zobowiązań umownych i publicznoprawnych w ramach przedsiębiorstwa, które ma stanowić wkład do spółki. Możliwe jest także zawarcie odrębnej umowy, przewidującej wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności w stosunkach między wspólnikami. Takie wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności nie będzie miało wpływu na sytuację osób trzecich. Jednakże w razie zaspokojenia przez wspólnika (który nie był wcześniej - przed utworzeniem spółki jawnej - zaangażowany w prowadzenie przedsiębiorstwa jednoosobowego wniesionego do spółki tytułem wkładu) zobowiązań ciążących na tym przedsiębiorstwie, wspólnikowi, który spełnił takie świadczenie, przysługiwać będzie roszczenie regresowe wobec wspólnika, który wniósł to przedsiębiorstwo do spółki.
Osoba przystępująca do spółki jawnej odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia (w przypadku przeniesienia - w drodze umowy - ogółu praw i obowiązków dotychczasowego wspólnika spółki jawnej na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce oraz za zobowiązania tej spółki odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki).
Kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wniósł do spółki przedsiębiorstwo, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki.
Podstawa prawna:
• ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),
• ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.),
• ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 z późn.zm.).
1 Zdaniem niektórych autorów, omawiany przepis dotyczy również jednoosobowej spółki akcyjnej i spółki z o.o., ale taki pogląd jest rzadko prezentowany w doktrynie.
Małgorzata Asłanowicz