Nieodpłatne używanie samochodów osobowych do celów prywatnych wymaga ustalenia, które samochody kwalifikują się na to wyłączenie. Żeby tego dokonać, należy sięgnąć do ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2010 r., która wprowadziła zmiany do ustawy o VAT i ustawy o transporcie drogowym. Właśnie tam, a nie w samej ustawie o VAT, zawarte są interesujące nas regulacje. Przepis, który wprowadza wyłączenie prywatnego używania samochodów służbowych z opodatkowania VAT, to art. 5 ustawy nowelizującej. Stanowi on, że do końca 2012 r., w przypadku wykorzystywania przez podatnika samochodów osobowych oraz innych pojazdów samochodowych, o których mowa w art. 3 ust. 1 tej ustawy, na cele niezwiązane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, nie stosuje się art. 8 ust. 2 ustawy o VAT.
W opisanej regulacji znajdujemy aż dwa odesłania do innych przepisów. Pierwsze z nich referuje do art. 8 ust. 2 ustawy o VAT. Artykuł ten przewiduje opodatkowanie VAT m.in. nieodpłatnego użytkowania majątku firmowego (np. samochodów) do celów prywatnych, o ile VAT przy nabyciu podlegał przynajmniej częściowemu odliczeniu. Ustanawia on zasadę, że gdy pracownik korzysta nieodpłatnie z samochodu pracodawcy, a pracodawcy przysługiwało choćby częściowe prawo do odliczenia VAT od tego auta, to takie korzystanie powinno podlegać pod VAT. Natomiast omawiane wyłączenie stosowania tej regulacji na okres 2 lat w odniesieniu do niektórych samochodów powoduje, że ich nieodpłatne używanie do celów prywatnych nie będzie opodatkowane VAT, nawet jeśli VAT przy nabyciu tych samochodów podlegał odliczeniu.
Kolejne odwołanie, do art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej, ma na celu zdefiniowanie tych aut, które mogą korzystać z omawianej preferencji. Artykuł 3 ust. 1 ustawy nowelizującej stanowi, że do końca 2012 r., przy nabyciu samochodów osobowych oraz innych pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony, podatnik ma prawo do odliczenia 60% kwoty VAT faktury, jednak nie więcej niż 6 tysięcy złotych. Dodatkowo, w art. 3 ust. 2 pełne prawo do odliczenia VAT przewidziano dla niektórych kategorii samochodów: pojazdów mających jeden rząd siedzeń, pojazdów z otwartą częścią do przewozu ładunków, etc
Nieodpłatne używanie samochodów
Wyłączenie z opodatkowania VAT nieodpłatnego używania samochodów do celów prywatnych dotyczy aut, o których mowa w art. 3 ust. 1 ustawy zmieniającej, a więc samochodów osobowych oraz pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony, z pewnymi wyjątkami wymienionymi w art. 3 ust. 2.
Nie ma natomiast żadnego ograniczenia w stosowaniu tej regulacji według kryterium daty nabycia lub wzięcia w leasing auta. Wyłączenie z opodatkowania znajdzie więc zastosowanie nie tylko do samochodów nabytych (wziętych w leasing) w 2011 r., ale również samochodów nabytych (wziętych w leasing) w latach wcześniejszych. Jedyne ograniczenie odnosi się do aut leasingowanych jeszcze przed 2011 r., które zostały zarejestrowane w urzędzie skarbowym i na tej podstawie od ich leasingu podatnik ma pełne prawo do odliczenia VAT.
Polecamy: Ekspert radzi: Samochód prywatny w firmie
Jeśli zaś chodzi o kategorie aut, to w uproszczeniu można powiedzieć, że nie jest opodatkowane użycie do celów prywatnych zarówno samochodów osobowych, jak i samochodów „z kratką”, czyli samochodów ciężarowych o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony (z pewnymi wyjątkami). W praktyce można spotkać się ze stanowiskiem, że wyłączenie z opodatkowania VAT nieodpłatnego używania samochodów dotyczy jedynie aut nabytych lub wziętych w leasing od 2011 r. Skąd taka interpretacja tego przepisu?
Jak wskazałem powyżej, regulacja wyłączająca z opodatkowania używanie aut do celów prywatnych mówi o samochodach wymienionych w art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej. Ten z kolei przepis wymienia określone kategorie pojazdów w kontekście ograniczenia prawa w odliczeniu VAT. Mowa jest więc o tym, że ograniczenie stosuje się przy nabyciu tych aut w latach 2011-2012.
Nie jest jednak uprawnione twierdzenie, że skoro omawiany przepis mówi o nabyciu samochodów w latach 2011-2012, to nieodpłatne używanie w celach prywatnych tylko takich samochodów (nabytych od 2011 r.) nie podlega opodatkowaniu VAT. Data nabycia samochodu nie stanowi kryterium, według którego określamy, czy używanie samochodu podlega VAT, czy też nie.
Warto także wspomnieć, że analogicznie, poprzez odesłanie do art. 3 ust. 1 ustawy nowelizującej, został skonstruowany przepis pozbawiający podatników prawa do odliczenia VAT przy nabyciu paliwa do niektórych samochodów. Jeżeli przyjąć, że nieodpłatne używanie aut dotyczy tylko samochodów nabytych od stycznia 2011 r. , należałoby w konsekwencji uznać, że również tylko w odniesieniu do tych aut podatnicy nie mają prawa do odliczenia VAT od paliwa. Jak wspomniałem, taka interpretacja nie jest prawidłowa.
Skąd w ogóle pojawił się w polskiej ustawie przepis o nienaliczaniu VAT przy użyciu aut do celów prywatnych? Czy taki przepis jest zgodny z Dyrektywą?
Aby to wyjaśnić, sięgnąć trzeba do genezy obecnych zmian w zakresie rozliczania VAT od samochodów i paliwa. W 2008 r. polskie przepisy dotyczące odliczania VAT od samochodów zostały uznane za niezgodne z Dyrektywą (wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie spółki Magoora). Aby wprowadzić skutecznie ograniczenia w odliczeniu VAT, Polska musiała więc wystąpić do Komisji Europejskiej o specjalną zgodę. W tym samym wniosku Polska poprosiła o możliwość nienaliczania VAT od używania niektórych aut do celów prywatnych.
Zgoda taka została wydana przez Radę UE decyzją nr 2010/581/UE z 27 września 2010 r. Polska została uprawniona do ograniczenia w odliczeniu VAT przy nabyciu i leasingu samochodów o ładowności powyżęj 500 kg, lecz o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony, w latach 2011-2013. Na podstawie tej decyzji Polska skorzystała z prawa do ograniczenia odliczenia VAT, ale tylko na lata 2011-2012.
W tej samej decyzji Polska została także uprawniona do wyłączenia z opodatkowania VAT używania niektórych samochodów firmowych do celów prywatnych. Trzeba bowiem wyjaśnić, że w świetle Dyrektywy takie nieodpłatne użycie samochodów stanowi świadczenie usługi, które podlega opodatkowaniu, jeżeli podatnik miał prawo do odliczenia VAT przy nabyciu samochodów. Dyrektywa przewiduje jednak mechanizm, na podstawie którego państwa członkowskie mogą uzyskać zgodę na odstępstwo od przepisów Dyrektywy, np. w celu uproszczenia rozliczeń VAT. Na tej podstawie Polska uzyskała możliwość odstępstwa od zasady, że nieodpłatne używanie samochodów do celów prywatnych podlega opodatkowaniu VAT.
Co istotne, prawo Polski do wyłączenia z opodatkowania VAT nieodpłatnego używania samochodów do celów prywatnych dotyczy tylko tych aut, w przypadku których brak pełnego prawa do odliczenia VAT wynika z decyzji Rady UE. Oznacza to, że Unia zezwoliła Polsce na nieopodatkowanie VAT używania do celów prywatnych jedynie aut „z kratką”, nabytych lub leasingowanych w 2011 r., gdyż tylko takie samochody nie kwalifikują się do odliczenia VAT w wyniku decyzji Rady.
Polska nie miała natomiast prawa do wyłączenia z opodatkowania używania samochodów osobowych. Samochody te nigdy nie dawały pełnego prawa do odliczenia VAT i w tym zakresie Decyzja Rady niczego nie zmieniła. Nie jest także zgodne z Decyzją wyłączenie z opodatkowania VAT używania do celów prywatnych samochodów „z kratką” nabytych w 2010 r., gdy podatnik posiadał pełne prawo do odliczenia podatku.
Brak zgodności z Dyrektywą
Co powinien zatem zrobić przedsiębiorca, gdy przepisy krajowe nie są zgodne z Dyrektywą?
Ponieważ w tym wypadku krajowe przepisy są bardziej korzystne, podatnicy mają pełne prawo stosować się do nich. Organy podatkowe nie mogą natomiast nakładać na podatników obowiązków (takich jak np. konieczność rozliczenia VAT należnego), które wynikają co prawda z regulacji unijnych (Dyrektywy VAT), lecz nie znajdują oparcia w krajowych regulacjach.
Nieodpłatne używanie - o czym pamiętać?
O czym jeszcze powinni pamiętać przedsiębiorcy, którzy pozwalają pracownikom korzystać z samochodów służbowych do celów prywatnych?
Nie wolno zapominać, że Preferencja dotycząca braku opodatkowania używania samochodu do celów prywatnych dotyczy wyłącznie podatku VAT. Nie zwalnia ona pracodawcy i pracownika od ustalenia wartości świadczenia, która stanowi dla pracownika przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Trzeba także wspomnieć, że możliwość nienaliczania VAT od używania aut do celów prywatnych dotyczy wyłącznie czynności nieodpłatnych. Jeżeli w zamian za możliwość używania auta służbowego w czasie urlopu lub weekendu pracownikowi potrącana jest pewna część wynagrodzenia, to mamy do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług, które podlega opodatkowaniu według stawki 23%.
Polecamy: Samochód jako środek trwały w działalności gospodarczej