Kwestie dotyczące ogłoszenia upadłości reguluje ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm., dalej „Prawo upadłościowe”).
Zgodnie z Prawem upadłościowym, upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Niewypłacalność dłużnika zachodzi natomiast w dwóch sprecyzowanych przez przepisy sytuacjach.
Po pierwsze, ze stanem niewypłacalności mamy do czynienia wówczas, gdy dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Jak widać, ten przypadek niewypłacalności został sformułowany bardzo szeroko. Wystarczy bowiem, że dłużnik opóźni się z zapłatą co najmniej dwóch należności (np. dwóch faktur) względem dwóch wierzycieli, aby został uznany za niewypłacalnego w rozumieniu Prawa upadłościowego. W praktyce zdarzają się przypadki wykorzystywania tego przepisu przez wierzycieli. Wierzyciele tacy składają wnioski o ogłoszenie upadłości dłużników, którzy w powszechnym (ekonomicznym) rozumieniu tego słowa wcale nie są niewypłacalni. Warto więc pamiętać, że brzmienie tego przepisu jest kategoryczne i niespłacanie więcej niż jednego długu skutkuje powstaniem niewypłacalności, choćby opóźnienie i wartość długów były niewielkie.
Druga sytuacja, uznawana przez przepisy Prawa upadłościowego za stan niewypłacalności, dotyczy tylko dłużników będących osobami prawnymi (np. spółek akcyjnych) albo jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółek jawnych). Takich dłużników uważa się za niewypłacalnych także wtedy, gdy zobowiązania dłużnika przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy dłużnik na bieżąco wykonuje swoje zobowiązania.
Obie opisane wyżej przesłanki niewypłacalności są od siebie niezależne, tzn. wystarcza zaistnienie którejkolwiek z nich lub obu łącznie, aby dłużnika można było uznać za niewypłacalnego.
Zamów książkę: Ryzyko bez tajemnic >>
Pewną przeciwwagą dla kategorycznie sformułowanych przepisów Prawa upadłościowego dotyczących stanu niewypłacalności, są przepisy, które w określonych sytuacjach pozwalają oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości. Sąd może bowiem oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. Warto jednak zwrócić uwagę, że przepis ten jedynie daje możliwośćnie obliguje zaś sądu do wydania takiego orzeczenia. Poleganie zatem przez dłużnika znajdującego się w stanie niewypłacalności na powyższej możliwości, może być ryzykowne. Ciężar udowodnienia powyższych przesłanek oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa przy tym na dłużniku. sądowi oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, Dodatkowo istotne jest, że sąd nie może skorzystać z możliwości oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości nawet jeśli opóźnienie jest niewielkie i niewielka jest wartość zaległych zobowiązań, gdy niewykonanie zobowiązań ma charakter trwały albo gdy oddalenie wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.
Przepisy Prawa upadłościowego przewidują także podstawy do oddalania wniosku o ogłoszenie upadłości, w przypadku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Należy jednak zwrócić uwagę, że ocena w tym względzie należy do sądu. Przekonanie dłużnika lub osoby go reprezentującej, że majątek nie wystarcza na koszty postępowania upadłościowego, nie uchyla więc obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
W związku z powyższym, już samo zaistnienie co najmniej jednej z dwóch opisanych wyżej sytuacji traktowanych przez przepisy jako stan niewypłacalności, rodzi obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Obowiązek ten spoczywa na samym dłużniku (jeśli jest osobą fizyczną), a w przypadku osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, na każdym, kto ma prawo reprezentować dłużnika sam lub nawet tylko łącznie z innymi osobami (np. na członkach zarządu). Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Istotne jest przy tym, że niedopełnienie tego obowiązku w terminie rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą, może także skutkować orzeczeniem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej a w niektórych sytuacjach może rodzić nawet odpowiedzialność karną.
Podsumowując, przesłanki ogłoszenia upadłości zostały w Prawie upadłościowym ujęte szeroko i w sposób kategoryczny. Dodatkowo, przewidziany przez przepisy termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest krótki i wynosi jedynie dwa tygodnie od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Warto zatem mieć powyższe na uwadze, prowadząc działalność gospodarczą we własnym imieniu lub zarządzając np. spółką prawa handlowego. Aby uniknąć negatywnych konsekwencji związanych z niezłożeniem w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, konieczne jest więc stałe monitorowanie sytuacji finansowej prowadzonego przedsiębiorstwa oraz dbanie o terminowe regulowanie zobowiązań.
Krzysztof Niepytalski
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna