Przedsiębiorca prowadzący sklep mięsny został pozwany przez klienta o odszkodowanie, zadośćuczynienie i rentę związane z jego poślizgnięciem się na chodniku przed sklepem w okresie zimowym. Przedsiębiorca proces ten przegrał i chce złożyć apelację, od której opłata wynosi 4000 zł. Nie może jej zapłacić z powodu zajęcia rachunku bankowego i innych składników majątku przez komornika i braku jakichkolwiek środków pieniężnych i zdolności kredytowej. Czy pomimo że przedsiębiorca formalnie prowadzi jeszcze działalność gospodarczą, może liczyć na zwolnienie od kosztów sądowych?
Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą jest uprawniony, aby domagać się zwolnienia na zasadach ogólnych, tak jak każda inna strona procesu cywilnego. Jednak ze względu na to, iż przedsiębiorca jest uczestnikiem obrotu gospodarczego, kryteria oceny jego wniosku są ostrzejsze niż w przypadku „zwykłych” stron procesu. Nie ma przy tym znaczenia, czy proces ma charakter cywilny (np. z klientem pozywającym przedsiębiorcę) czy gospodarczy (np. z kontrahentem).
Pamiętaj!
Planując wydatki związane z działalnością gospodarczą, podmioty prowadzące tę działalność powinny uwzględniać także środki na prowadzenie procesu sądowego. Dlatego przedsiębiorca powinien zadbać o to, aby zawsze miał do dyspozycji odpowiednią kwotę na wydatki związane z postępowaniem przed sądem
Każdy przedsiębiorca powinien się liczyć z tym, że nieodłącznym i koniecznym elementem obrotu gospodarczego są procesy sądowe. W postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 9 lipca 1992 r. (sygn. akt I ACz 393/92, Wokanda z 1993 r. nr 2, str. 32) sąd zauważył, że skoro dostępność do sądu wymaga z natury rzeczy posiadania środków finansowych, posiadanie tych środków staje się istotnym składnikiem działalności gospodarczej. Dochodzenie należności od dłużników drogą sądową należy również do działalności gospodarczej (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 14 listopada 1994 r., sygn. akt I ACr 277/94, OSA z 1996 r. nr 5, poz. 22). Oznacza to, że planując wydatki związane z działalnością gospodarczą, podmioty prowadzące tę działalność powinny uwzględniać także środki na prowadzenie procesu sądowego.
Jeżeli przedsiębiorca wykorzystuje dostępne środki finansowe na inne cele, nie pozostawiając odpowiedniego zabezpieczenia na wypadek procesu, to oznacza, że te wydatki nie są przez niego traktowane w równorzędnym stopniu z innymi. W związku z tym jego własne działania są przyczyną utraty zdolności do zapłaty kosztów sądowych. Przedsiębiorca powinien więc zadbać o to, aby zawsze miał do dyspozycji odpowiednią kwotę na wydatki związane z postępowaniem przed sądem. W przypadku gdy sąd odmówi zwolnienia strony od kosztów sądowych, brak środków finansowych z tego powodu, że zostały wykorzystane przez przedsiębiorcę na inne cele, nie może być podstawą do podniesienia zarzutu ograniczenia dostępności do realizacji praw przysługujących przedsiębiorcy przed sądami. Zwolnienie od kosztów sądowych nie wpływa na obowiązek zwrotu kosztów przeciwnikowi procesowemu.
Przy uwzględnieniu powyższych ograniczeń przedsiębiorca będący osobą fizyczną może się domagać zwolnienia od kosztów sądowych, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Dlatego do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dołączyć musi oświadczenie sporządzone według ustalonego wzoru, w którym wykaże zasadność swojego żądania. Druk oświadczenia można otrzymać w każdym sądzie lub pobrać ze stron internetowych, np. Ministerstwa Sprawiedliwości. Obejmować ono powinno szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania przedsiębiorcy domagającego się zwolnienia od kosztów. Sąd na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń przeciwnika procesowego może powziąć wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego wnioskodawcy. Może wówczas zarządzić stosowne dochodzenie.
W praktyce polega to najczęściej na zażądaniu wykazania za pomocą dokumentów wydatków, dochodów i informacji o stanie majątku domagającego się zwolnienia od kosztów przedsiębiorcy. Od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych sąd może ponadto odebrać przyrzeczenie co do prawdziwości i rzetelności jej oświadczenia. Aby mieć większe szanse na uwzględnienie wniosku, przedsiębiorca powinien w sposób szczegółowy wypełnić oświadczenie o stanie majątkowym i od razu dołączyć do niego dokumenty poświadczające wskazane tam informacje, np. kserokopie zeznań podatkowych, wyciągi z rachunków bankowych, informacje o zajęciach komorniczych itp. Z uwagi na to, iż wniosek taki dotyczy osoby fizycznej, oprócz informacji dotyczących przedsiębiorstwa wykazać należy koszty utrzymania wnioskodawcy, wskazać aktualne stany prywatnych rachunków bankowych, kserokopie rachunków za czynsz, energię, lekarstwa, kserokopie umów kredytowych.
Przedsiębiorca nie musi żądać zwolnienia od kosztów sądowych w całości. Dopuszczalne jest zwolnienie częściowe od poszczególnych opłat lub wydatków. Przykładowo, fakt, iż przedsiębiorca był w stanie uiścić opłatę od pozwu, nie pozbawia go możliwości domagania się zwolnienia od kosztów zaliczki na opinię biegłego, jeśli uda mu się wykazać, że nie jest w stanie jej opłacić. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może zostać również ponowiony przez przedsiębiorcę, jeżeli zmieniła się jego sytuacja majątkowa lub w kolejnym wniosku domaga się zwolnienia od innych kosztów.
Reasumując, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną nie wyklucza zwolnienia jej od kosztów sądowych.
Rafał Krawczyk
Podstawa prawna:
art. 100-102 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 z późn.zm.).