Wprowadzona zostanie również nowa stawka 5%, która zastąpi obecne 0% i 3%. Zostanie również obniżona stawka VAT na produkty żywnościowe z 7% do 5%. Dlatego firmy muszą dobrze przygotować się na te zmiany, biorąc pod uwagę, że mogą być znane w ostatniej chwili. Warto przeanalizować umowy zawarte z kontrahentami, zaplanować przeprogramowanie kasy fiskalnej i zaktualizowanie programu księgowego.
W projekcie ustawy przewidziano przepisy przejściowe. Nie załatwia to jednak wszystkich problemów.
1. Zmiany umów
Podatnicy powinni przede wszystkim przejrzeć umowy, które będą realizowane w 2011 r. W przypadku gdy w umowach podane są stare stawki, warto podpisać aneksy, przewidujące nowe stawki VAT i tym samym podwyższenie ceny. Aneksem nie można jednak przewidzieć, że będziemy stosować dotychczasowe stawki VAT. Zmiana umów jest ważna w kontekście uchwały SN z 26 lipca 2006 r. (sygn. akt III CZP 54/06), który odpowiadał na pytanie, czy dokonane z dniem 1 maja 2004 r. podwyższenie stawek podatków od towarów i usług za roboty budowlane pociąga za sobą obowiązek zamawiającego zapłaty ceny netto wskazanej w umowie zawartej przed 1 maja 2004 r. na podstawie ustawy z 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 664), powiększonej o stawkę obowiązującego w chwili wystawiania faktury wyższego podatku od towarów i usług, bez potrzeby zmiany umowy.
Według sądu: Podwyższenie z dniem 1 maja 2004 r. stawek podatku od towarów i usług za roboty budowlane, dokonane ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.) nie uzasadnia - bez zmiany umowy zawartej przed 1 maja 2004 r. - obowiązku zamawiającego zapłaty wynagrodzenia netto powiększonego o podatek od towarów i usług według podwyższonej stawki.
W zawieranych umowach można zamieścić zapisy o podwyższeniu ceny w razie zmiany stawki VAT.
Takich zapisów nie należy zamieszczać w umowach z konsumentami. Są to niedozwolone klauzule umowne. Rejestr takich klauzul prowadzi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Według klauzuli nr 885 niedozwolone w umowie z konsumentami są następujące zapisy:
Do ceny netto zostanie doliczony podatek VAT zgodnie z obowiązującymi przepisami. W przypadku zmiany stawki podatku VAT nastąpi odpowiednia zmiana ceny.
Gdy takie zapisy są zawarte w umowie, to konsument musi mieć prawo do odstąpienia od umowy bez obciążania go karą za zmianę umowy. Prawo takie daje również Kodeks cywilny (art. 3853 pkt 20). Według tych regulacji niedozwolonymi postanowieniami umownymi są m.in. takie postanowienia, które przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny bądź wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Brak zgody nabywcy na zmianę umowy, a tym samym na podwyższenie ceny, może spowodować, że sprzedawca, aby uniknąć zerwania umowy, będzie musiał wziąć na siebie tę podwyżkę. Będzie obliczał wtedy VAT metodą „w stu”.
PRZYKŁAD
Spółka A podpisała umowę w marcu 2009 r. W umowie określono, że cena wynosi 50 000 zł, VAT 22% - 11 000 zł. Usługa ma zostać wykonana w 2011 r. Nabywca nie zgodził się na podwyższenie ceny. Chciał zerwać umowę. Dlatego spółka kosztem swojej marży obliczy VAT metodą „w stu”.
VAT będzie wynosić 11 406,50 zł [61 000 x 23/123].
2. Przepisy przejściowe
Projekt ustawy zawiera przepisy przejściowe, które będą stosowane do czynności mających miejsce w okresie przejściowym.
W przypadku czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem, która została wykonana przed dniem zmiany stawki podatku, ale dla której obowiązek podatkowy powstaje w dniu zmiany stawki podatku lub po tym dniu, czynność ta będzie podlegać opodatkowaniu według stawek podatku obowiązujących dla tej czynności w momencie jej wykonania. Regulacja ta będzie miała zastosowanie do wszystkich czynności, które zostaną wykonane w 2010 r., a w stosunku do których obowiązek podatkowy powstanie w 2011 r.
PRZYKŁAD
20 grudnia br. spółka wykonała usługę budowlaną w budynku mieszkalnym, za którą należność otrzymała 10 stycznia 2011 r. Obowiązek podatkowy powstanie 10 stycznia 2011 r. Mimo to będzie można stosować stawkę obowiązującą w 2010 r., czyli 7%.
Przepisy przejściowe przewidują w projekcie ustawy również zasady ustalania momentu wykonania usług ciągłych. W takim przypadku czynności, dla których w związku z ich wykonywaniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, będzie się uznawało za wykonane z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te rozliczenia lub płatności.
PRZYKŁAD
Spółka ma podpisaną umowę o świadczenie usług spedycyjnych. Okresem rozliczeniowym jest miesiąc, a płatności następują do 15 dnia następnego miesiąca. Dlatego usługę, za którą płatność nastąpi 15 stycznia (za grudzień), należy uznać za wykonaną 31 grudnia. Do tej usługi należy zastosować stawkę obowiązującą jeszcze w 2010 r., czyli 22%.
Zmiana stawki podatku w odniesieniu do czynności, która zostanie wykonana w dniu zmiany stawki podatku lub po tym dniu, w związku z którą otrzymano całość lub część należności, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, nie będzie powodować zmiany wysokości opodatkowania całości lub części należności, otrzymanej przed dniem zmiany stawki podatku. Oznacza to, że nie będzie obowiązku korygowania VAT od otrzymanej zaliczki.
Przepisy przejściowe nie będą mieć zastosowania do importu towarów lub wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. W tym przypadku będziemy stosować taką stawkę VAT, jaka obowiązuje w dniu powstania obowiązku podatkowego.
PRZYKŁAD
W grudniu br. spółka nabyła w Niemczech towar. Kontrahent wystawił fakturę dopiero 20 stycznia 2011 r., dlatego obowiązek podatkowy powstał 15 stycznia br. W tym przypadku będzie stosowana stawka obowiązująca w 2011 r.
3. Kasy rejestrujące i programy księgowe
Kolejną sprawą związaną ze zmianą stawek VAT i najbardziej uciążliwą jest przeprogramowanie kas rejestrujących. Przepisy nie przewidują w tym zakresie regulacji przejściowych. Oznacza to, że od dnia dokonania sprzedaży po raz pierwszy w 2011 r. podatnik musi używać przeprogramowanej kasy rejestrującej. Nie powinien rozpocząć sprzedaży, jeśli nie przeprogramuje kasy na nowe stawki. Będzie to bardzo uciążliwa operacja.
Według ekspertów podatnicy mogą sami dokonać przeprogramowania kasy rejestrującej. Jednak większość zapewne będzie korzystała z usług serwisantów. W związku z tym należy z wyprzedzeniem umówić się na taką wizytę, bo zmiana dotyczy wszystkich podatników ewidencjonujących obrót na kasie rejestrującej.
Problemu nie widzi jednak Ministerstwo Finansów. Jak czytamy w odpowiedzi Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów na interpelację nr 17402 w sprawie kosztów wprowadzenia planowanej przez rząd podwyżki VAT:
Odnosząc się do wskazanego przez pana posła problemu związanego z wprowadzaniem nowych stawek podatkowych w kasach rejestrujących, informuję, iż kasy są technicznie przygotowane do takiej operacji. Rozporządzenie ministra finansów z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów i warunków technicznych, którym muszą odpowiadać kasy rejestrujące, oraz warunków ich stosowania (Dz.U. Nr 212, poz. 1338) przewiduje, że kasy rejestrujące umożliwiają ewidencjonowanie obrotów i kwot podatku należnego nawet w warunkach wprowadzenia 7 stawek podatkowych oraz dają możliwość dokonania 30 zmian stawek.
Do operacji zmiany stawek podatkowych użytkownicy kas powinni organizacyjnie przygotować się wcześniej. Zmiana stawek dla większości z nich, po zapoznaniu się z instrukcją obsługi lub odbyciu uzupełniającego umiejętności przeszkolenia, nie powinna stanowić problemu. Część podatników mająca podpisane umowy o stałej obsłudze serwisowej będzie mogła dokonać tych operacji na warunkach przewidzianych w umowie.
Uaktualnienia będą wymagały również programy księgowe. Konieczna będzie aktualizacja stosowanego oprogramowania. Nie należy czekać do ostatniej chwili z zamówieniem aktualizacji. Używanie „starego” oprogramowania w 2011 r. spowoduje obowiązek korekty tego rozliczenia według nowych zasad.
Marcin Jasiński
ekspert w zakresie VAT