Kryzys gospodarczy niejednokrotnie wpłynął i jeszcze wpłynie w przyszłości na utratę płynności finansowej przez przedsiębiorców. Ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej zwana Prawo upadłościowe) wskazuje, że niewypłacalnym dłużnikiem jest ten, który nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 Prawa upadłościowego). Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje (art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego).
Przepisy Prawa upadłościowego stosuje się do:
• przedsiębiorców w rozumieniu Kodeksu cywilnego (tj. osoby fizycznej, osoby prawnej, jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzącej we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
• spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej,
• wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem,
• wspólników spółki partnerskiej.
Ogłoszenie upadłości jest możliwe również w razie śmierci przedsiębiorcy, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w terminie roku od dnia jego śmierci. Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć wierzyciel, a także spadkobierca oraz małżonek i każde z dzieci lub rodziców zmarłego, chociażby nie dziedziczyli po nim spadku.
Ponadto można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która:
• była przedsiębiorcą, także po zaprzestaniu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął rok,
• faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet wówczas, gdy nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia we właściwym rejestrze.
Należy pamiętać, że nie mają zdolności upadłościowej:
• Skarb Państwa,
• jednostki samorządu terytorialnego,
• publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej,
• instytucje i osoby prawne utworzone w drodze ustawy (chyba że ustawa ta stanowi inaczej) oraz utworzone w celu wykonania obowiązku nałożonego ustawą,
• osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne,
• uczelnie.
Zdolności upadłościowej nie ma również spółka cywilna. W razie niewypłacalności jednego ze wspólników spółki cywilnej odpowiedzialność za jego zobowiązania w ramach spółki ponoszą solidarnie pozostali wspólnicy.
Przesłanki wszczęcia procedury
Upadłość ogłasza się wobec dłużnika, który stał się niewypłacalny (art. 10 Prawa upadłościowego). W takim przypadku sam dłużnik ma obowiązek prawny zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości, nie później niż w terminie 2 tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Niedopełnienie tego obowiązku może powodować odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika lub osób go reprezentujących.
Ponadto uprawnionym do zgłoszenia wniosku o upadłość jest m.in.:
• w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej - każdy ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki;
• w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami;
• w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ założycielski;
• w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa - także minister właściwy do spraw Skarbu Państwa;
• w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących w stanie likwidacji - każdy z likwidatorów;
• w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego - kurator ustanowiony na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym;
• w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc publiczna o wartości przekraczającej 100 000 euro - organ udzielający pomocy.
Wniosek o upadłość składa się do wydziału gospodarczego sądu rejonowego właściwego według:
• miejsca zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika albo
• poszczególnych zakładów dłużnika, gdy:
- dłużnik ma zakłady w obszarach właściwości różnych sądów,
- trudno jest ustalić, który z nich jest zakładem głównym;
• miejsca zamieszkania albo siedziby dłużnika - gdy dłużnik nie ma w Polsce przedsiębiorstwa;
• obszaru, gdzie znajduje się majątek dłużnika - gdy dłużnik nie ma w Polsce miejsca zamieszkania ani siedziby.
Sąd oddala wniosek o upadłość jeżeli:
• majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania,
• majątek dłużnika jest obciążony w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania, obciążenie zaś to wynika z objęcia majątku zabezpieczeniem, którym jest: hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy, hipoteka morska.
Sąd może kontynuować postępowanie, gdy zostanie uprawdopodobnione, że te obciążenia albo zbycie majątku nastąpiło w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Ponadto postępowanie może być kontynuowane, a upadłość ogłoszona, jeżeli zbycie majątku lub jego składników stało się prawnie bezskuteczne.
Sąd może ponadto oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika.
Ogłoszenie upadłości
Po zgłoszeniu wniosku o upadłość postępowanie upadłościowe jest prowadzone przez sąd. W toku postępowania sąd może zwołać wstępne zgromadzenie wierzycieli w celu podjęcia uchwały co do sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego, wyboru rady wierzycieli oraz zawarcia układu (art. 44 ust. 1 Prawa upadłościowego). Następnie sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości.
W postanowieniu tym sąd określa m.in. sposób prowadzenia postępowania oraz stwierdza ogłoszenie upadłości:
• likwidacyjnej albo
• układowej (z możliwością zawarcia układu); w tym wypadku sąd określa też, czy i w jakim zakresie upadły będzie sprawował zarząd swoim majątkiem,
Postanowienie o upadłości jest zawsze jawne i podlega ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a także w dzienniku o zasięgu lokalnym.
Po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorca występuje w obrocie pod dotychczasową firmą (nazwą) z dodaniem oznaczenia „w upadłości likwidacyjnej” albo „w upadłości układowej” - w zależności od sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego.
Bartłomiej Sikora
Podstawa prawna:
• ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.).