Jakich spraw może dotyczyć pozew zbiorowy
Pozew zbiorowy nie może być wytoczony przez każdego. Ustawa ogranicza krąg osób uprawnionych do następujących grup osób:
a) konsumentów,
b) osób podnoszących roszczenia z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny,
c) osób podnoszących roszczenia z tytułu czynów niedozwolonych.
Wynika to z art. 1 ust. 2 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (dalej: „ustawa”).
WAŻNE!
Pozwów grupowych nie mogą wnosić pracownicy przeciwko swoim pracodawcom.
W praktyce prawdopodobnie najczęściej obiektem pozwów grupowych będą:
• banki,
• biura podróży,
• koncerny farmaceutyczne,
• podmioty świadczące usługi masowe dla konsumentów,
• producenci sprzętu RTV i AGD,
• producenci oprogramowania,
• producenci żywności,
• stacje benzynowe.
Postępowanie zbiorowe może dotyczyć:
a) roszczenia o zapłatę (odszkodowania/zadośćuczynienia),
b) roszczenia o ustalenie odpowiedzialności pozwanego (w przypadku ustalenia odpowiedzialności pozwanego poszczególni członkowie grupy wnoszącej pozew zbiorowy będą mogli dochodzić roszczeń majątkowych w odrębnych postępowaniach).
Jakie warunki są niezbędne do złożenia pozwu zbiorowego
Pozew zbiorowy może zostać wniesiony przez grupę osób liczącą nie mniej niż 10 osób, które dochodzą roszczenia jednego rodzaju:
• opartego na tej samej podstawie faktycznej (np. zatrucie lodami gości weselnych podczas uroczystości weselnej) albo
• opartego na tej samej podstawie prawnej, jeżeli istotne okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie są wspólne dla wszystkich roszczeń (np. żądanie klientów banku dotyczące zwrotu nadpłaconego oprocentowania, zgłaszane przez tych klientów, którzy podpisali identyczne umowy kredytowe, choć same umowy zostały podpisane w różnym czasie i każdy z klientów banku spłacał odsetki w innej wysokości i w innym dniu miesiąca).
WAŻNE!
Aby można mówić o pozwie zbiorowym, pozew musi zostać złożony przez grupę co najmniej 10 osób.
W przypadku dochodzenia roszczeń pieniężnych konieczne jest ujednolicenie wysokości dochodzonych roszczeń (art. 2 ust. 1 ustawy). Oznacza to, że konieczne będzie ustalenie kwoty, która w przypadku wygranej zostanie przyznana każdemu z członków grupy. Nie oznacza to, że wszyscy członkowie grupy otrzymają równe części zasądzonej kwoty. Ustawa nakazuje jedynie stworzenie podgrup liczących co najmniej dwie osoby, których wysokość roszczenia będzie identyczna (art. 2 ust. 2 ustawy).
PRZYKŁAD
Autobusem podróżowało 40 hostess zatrudnionych na podstawie umowy o dzieło. Autobus jechał na imprezę plenerową, jednak uczestniczył w wypadku komunikacyjnym z winy kierowcy innego pojazdu. Każda z hostess miała inną stawkę wynagrodzenia. Z powodu wypadku nie dotarły na miejsce na czas i nie otrzymały wynagrodzenia. Wszystkie złożyły pozew zbiorowy przeciwko sprawcy wypadku o zapłatę odszkodowania w wysokości utraconego wynagrodzenia. Wysokość roszczeń odszkodowawczych została ujednolicona w ten sposób, że hostessy utworzyły spośród siebie 2-osobowe podgrupy osób, które miały wynagrodzenie ustalone na najbardziej zbliżonym poziomie.
Powództwo zbiorowe nie jest wnoszone przez wszystkich członków grupy, a jedynie przez tzw. reprezentanta grupy (art. 4 ust. 1 ustawy). Wniesienie powództwa zbiorowego wymaga więc odpowiedniego zorganizowania się osób, które chcą taką sprawę zainicjować. Reprezentantem może być jeden z członków grupy lub miejski rzecznik konsumentów (art. 4 ust. 2 ustawy). Reprezentant grupy prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy (art. 4 ust. 3 ustawy). W postępowaniu zbiorowym grupa musi być reprezentowana przed sądem przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym (art. 4 ust. 4 ustawy).
Wniesienie pozwu zbiorowego jest związane z uiszczeniem opłaty sądowej w wysokości tylko 2% wartości przedmiotu sporu (w sprawach wnoszonych indywidualnie jest to 5% wartości przedmiotu sporu) - art. 13 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Etapy postępowania
KROK 1 - badanie dopuszczalności prowadzenia postępowania w trybie pozwu grupowego
Sąd będzie badał istnienie przesłanek pozwalających rozpoznać sprawę w trybie pozwu zbiorowego. Sąd zbada zarówno możliwość wspólnego dochodzenia roszczeń, jak i spełnienie wymogów formalnych pozwalających prowadzić postępowanie ze zbiorowego pozwu (art. 10 ustawy).
KROK 2 - rozpoznanie wniosku pozwanego o wpłatę kaucji
Sąd na wniosek pozwanego może orzec obowiązek złożenia przez grupę powodów kaucji na zaspokojenie ew. roszczeń pozwanego o zapłatę kosztów postępowania w wysokości do 20% wartości przedmiotu sporu (art. 8 ustawy).
KROK 3 - ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego
Ogłoszenie ma za zadanie skłonić jak największą liczbę osób zainteresowanych do wspólnego uczestniczenia w postępowaniu grupowym. Do grupy mogą przystępować zarówno osoby, które dotychczas nie wszczynały odrębnych postępowań sądowych, jak i takie, które już prowadziły indywidualne postępowania tożsame z przedmiotem postępowania zbiorowego (art. 11 ustawy).
KROK 4 - Prowadzenie samego postępowania zbiorowego
Wyrok wydany w postępowaniu dotyczy wszystkich członków grupy. Poszczególni członkowie grupy powinni być wymienieni w treści wyroku.
Jak przedsiębiorca może się bronić w postępowaniu grupowym
W praktyce nie można wykluczyć, że stosunkowo duża łatwość wniesienia pozwu grupowego i mniejsze koszty postępowania mogą doprowadzić do zgłaszania roszczeń niezasadnych. Przedsiębiorca pozwany w ramach postępowania grupowego powinien więc w takim przypadku wykorzystać wszelkie prawne środki obrony w takim postępowaniu. Niezależnie od podjęcia obrony co do istoty żądania grupy powodów pozwany może kwestionować niektóre czynności procesowe w trakcie postępowania z pozwu zbiorowego.
Kwestionowanie możliwości prowadzenia postępowania grupowego
Na etapie badania przez sąd dopuszczalności prowadzenia postępowania w trybie pozwu grupowego pozwany może kwestionować przede wszystkim:
a) istnienie okoliczności faktycznych sprawy (np. pozew przeciwko bankom, gdy co prawda przedmiot żądania członków grupy jest taki sam - zwrot nadpłaconego oprocentowania, jednak umowy kredytowe stanowiące podstawę roszczenia różnią się między sobą),
b) brak ujednolicenia wysokości roszczeń lub niewłaściwe ujednolicenie roszczeń (np. możliwe wydaje się podnoszenie, że ujednolicenie wysokości roszczeń nastąpiło „w górę”, gdy tymczasem w przypadku roszczeń, których wysokość można precyzyjnie określić, dopuszczalne jest tylko wyrównywanie „w dół”).
Pozwany przedsiębiorca może zgłaszać swoje zastrzeżenia, składając zażalenie na postanowienie sądu o dopuszczeniu rozpoznania sprawy w trybie pozwu grupowego (art. 10 ust. 2 ustawy).
Żądanie zapłaty kaucji
Przy pierwszej czynności procesowej pozwany może zażądać wpłaty przez grupę powodów kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania (art. 8 ustawy). Kosztami postępowania będą przede wszystkim koszty wynagrodzenia pełnomocnika procesowego, koszty biegłego. Wysokość kaucji nie może przekroczyć 20% wartości przedmiotu sporu. Ustalenie wysokości kaucji następuje w formie postanowienia sądu, na które przysługuje zażalenie. Zażalenie takie może być wniesione zarówno przez reprezentanta grupy, jak i pozwanego. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez sąd terminu do złożenia kaucji pozwany przedsiębiorca może złożyć do sądu wniosek o odrzucenie pozwu, żądając jednocześnie zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu - tak jakby to pozwany przedsiębiorca wygrał sprawę (art. 8 ust. 5 ustawy).
Przystępowanie nowych osób
Po opublikowaniu ogłoszenia do sprawy po stronie grupy powodów mogą przystąpić nowe osoby. Pozwany może sprzeciwiać się ich dopuszczeniu do sprawy, argumentując, że osoby te nie mogą występować w roli powodów (brak wspólnych podstaw faktycznych itp.).
Wady i zalety pozwów grupowych
Tabela. Najważniejsze zalety i wady pozwu zbiorowego z punktu widzenia przedsiębiorcy będącego potencjalnym pozwanym w takim postępowaniu.
• art. 1-25 ustawy z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym - Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44
• art. 13 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594
Maurycy Organa
radca prawny