Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia (art. 627 k.c.). Jest to umowa rezultatu, której wynikiem powinno być wykonanie określonego w umowie dzieła przez przyjmującego zamówienie. Dzieło może mieć charakter materialny lub niematerialny, zawsze jednak powinno zostać utrwalone.
Sposób ustalenia wynagrodzenia za dzieło
Umowa o dzieło jest umową odpłatną. W przeciwieństwie do umowy-zlecenia nie ma możliwości zobowiązania się do jej wykonania bez ekwiwalentnego świadczenia finansowego.
Wynagrodzenie w umowie można określić na 2 sposoby:
• jako wynagrodzenie ryczałtowe - w określonej konkretnie z góry kwocie; nie wymaga ono żadnych dodatkowych rozliczeń między zlecającym a wykonawcą;
• jako wynagrodzenie kosztorysowe - na podstawie planowych prac i przewidywanych kosztów materiałów (z podaniem cen jednostkowych). Należne wynagrodzenie oblicza się dopiero po wykonaniu dzieła.
Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, wykonawcy dzieła przysługuje podobne wynagrodzenie za dzieła tego rodzaju (np. będzie to przeciętne wynagrodzenie otrzymywane przez innego wykonawcę za realizację dzieł tego rodzaju) lub wynagrodzenie wcześniej już stosowane przez strony, jeśli poprzednio były już związane tego rodzaju umowami.
WAŻNE!
Wynagrodzenie powinno zostać określone przez strony w umowie w sposób wyczerpujący i jasny. Jednak w przypadkach szczególnych, czyli gdy nie da się ustalić wynagrodzenia w sposób wyżej wskazany, wynagrodzenie przysługuje w wysokości odpowiadającej uzasadnionemu nakładowi pracy wykonawcy dzieła.
Wynagrodzenie ryczałtowe
Najczęściej wynagrodzenie w zamian za wykonanie dzieła określane jest przez podanie konkretnej kwoty (wynagrodzenie ryczałtowe). Dzieje się tak z reguły w każdym przypadku, w którym wartość dzieła można z góry ustalić (w tym wartość pracy, nakładów).
Wskazanie w umowie wynagrodzenia ryczałtowego skutkuje, w zwykłych sytuacjach, brakiem możliwości domagania się zarówno podwyższenia wynagrodzenia przez wykonawcę, jak i obniżenia wynagrodzenia przez zamawiającego. Dzieje się tak nawet wówczas, gdy w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Sąd może jednak podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę, gdyby wskutek zmiany stosunków, nieprzewidywalnej wcześniej, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą. Jest to jednak sytuacja wyjątkowa.
Wynagrodzenie kosztorysowe
Wynagrodzenie za wykonanie dzieła może być również ustalone jako wynagrodzenie kosztorysowe. Przy zawieraniu umowy strony sporządzają zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów materiałów. Ostateczna kwota wynagrodzenia znana będzie dopiero po ostatecznym wykonaniu dzieła. Umowa wskazuje jedynie orientacyjną kwotę wynagrodzenia.
Obie strony muszą zatem liczyć się z tym, że wysokość wynagrodzenia może być ostatecznie zupełnie inna niż ta ustalona w chwili zawarcia umowy.
WAŻNE!
Aby zapobiec sporom, w umowie można wskazać, o ile procent może wzrosnąć ostateczne wynagrodzenie za wykonanie dzieła w stosunku do przewidywanego wstępnie.
Wynagrodzenie kosztorysowe może ulec zmianie, gdy:
• w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych. Każda ze stron może w tej sytuacji żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek;
• w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były przewidziane w zestawieniu prac planowych, będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego, a zestawienie sporządził zamawiający. W takiej sytuacji przyjmujący zamówienie może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Jeżeli jednak zestawienie planowych prac sporządził przyjmujący zamówienie, może żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.
Gdy zestawienie czynności niezbędnych do wykonania dzieła sporządził wykonawca, to nie może on potem żądać podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego przez dodanie prac wcześniej nieplanowanych (art. 630 § 1 k.c.).
WAŻNE!
Przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania uprzedniej zgody zamawiającego.
Jeżeli na skutek wystąpienia powyższych sytuacji wynagrodzenie kosztorysowe miałoby znacznie wzrosnąć, zamawiający ma prawo niezwłocznie odstąpić od umowy. Skutkuje to obowiązkiem wypłaty przyjmującemu zamówienie odpowiedniej części wynagrodzenia.
Jeżeli zajdzie konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy niezwłocznie odstąpić. Powinien jednak zapłacić wykonawcy odpowiednią część umówionego wynagrodzenia, odpowiadającą stopniowi zaawansowania w wykonaniu dzieła. Z uprawnienia do odstąpienia od umowy zamawiający może skorzystać tylko w czasie realizacji umowy.
Przykład
Wykonawca przedstawił gotowe dzieło, przy czym okazało się, że ostateczna kwota znacznie przewyższa kwotę planowaną.
Zamawiający w tej chwili nie może już skorzystać z powyższej możliwości odstąpienia od umowy. Dzieło już zostało wykonane, a zatem - zakładając, że jest wykonane zgodnie z umową i koszty zostały prawidłowo naliczone - zamawiający zobowiązany jest do zapłaty całości wynagrodzenia.
Przepisy dotyczące zawierania umowy o dzieło nie przewidują jej wypowiedzenia, natomiast regulują możliwość odstąpienia od umowy, czyli złożenia oświadczenia woli, na skutek którego stosunek prawny wygasa od momentu zawarcia umowy (ex tunc). Wskutek odstąpienia wygasa nie tylko zobowiązanie główne, ale i akcesoryjne - zobowiązanie zapłaty kary umownej (wyrok SA w Poznaniu z 27 lutego 2001 r., I ACa 981/00).
Marek Rotkiewicz
Podstawa prawna:
• art. 627-632 Kodeksu cywilnego,
• wyrok SA w Poznaniu z 27 lutego 2001 r. (I ACa 981/00, Pr. Gosp. 2002/6/54).