Każdy spór między stronami stosunku prawnego, w tym spór pracowniczy, może być rozwiązany w drodze zawartej ugody. Natomiast od dobrej woli pracodawcy i pracownika, czyniących wzajemne ustępstwa, zależy, w jakim czasie zostanie rozwiązany istniejący między nimi konflikt. Rozwiązywanie sporów pracowniczych nie musi zmierzać w kierunku zainicjowania procesu sądowego kończącego się ugodą zawartą przed sądem.
Ugoda pozasądowa
Przepisy prawa pracy nie wyłączają dopuszczalności zawarcia między pracodawcą a pracownikiem ugód cywilnych bez udziału organów ochrony prawnej.
Istota ugód pozasądowych polega na czynieniu zarówno ze strony pracodawcy, jak i pracownika wzajemnych ustępstw w celu:
• uchylenia niepewności co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnienia ich wykonania,
• uchylenia sporu istniejącego lub mogącego powstać.
Wzajemne ustępstwa mogą mieć na celu jedynie zapewnienie wykonania roszczeń. Dopuszczalne jest więc zawarcie ugód cywilnych między stronami stosunku pracy, nawet wtedy gdy zapadł już wcześniej wyrok sądowy (wyrok SN z 24 lipca 2002 r., I CKN 915/00).
Przykład
Prawomocnym wyrokiem sądowym zasądzono na rzecz pracownika odszkodowanie wraz z odsetkami. Strony sporu zawarły ugodę pozasądową, na mocy której pracodawca zobowiązał się wypłacić pracownikowi odszkodowanie w ciągu 3 dni od ogłoszenia wyroku, a ustępstwem ze strony pracownika była rezygnacja z dochodzenia na drodze egzekucyjnej zasądzonych na jego rzecz odsetek.
W zasadzie pracodawca i pracownik mają nieskrępowaną wolę w zakresie wzajemnych ustępstw, jakie sobie czynią w drodze ugody będącej dwustronną umową cywilną. Z tego powodu brak jest katalogu spraw wyłączonych z możliwości uregulowania ich w drodze ugody. Nawet tak poważne sprawy jak mobbing czy molestowanie pracowników mogą być przedmiotem ugody.
Ugodowe likwidowanie sporów na drodze sądowej
Strony stosunku pracy mogą uregulować ugodowo istniejący między nimi spór również na drodze sądowej. Mogą to uczynić jeszcze przed wniesieniem pozwu, wszczynając w sądzie postępowanie pojednawcze. Sąd nie przeprowadza na takim posiedzeniu żadnego postępowania dowodowego, a w razie zawarcia ugody jej osnowę wciąga się do protokołu. Gdyby jednak okazało się, że jedna ze stron wniosła już pozew i toczy się postępowanie sądowe, nie zamyka to drogi do ugodowego załatwienia sporu między tymi stronami.
W przeciwieństwie jednak do ugody pozasądowej ugoda sądowa wywołuje nie tylko skutek materialny, ale także procesowy. Ugoda sądowa prowadzi do zakończenia procesu sądowego przez jego umorzenie. Podobnie jest w przypadku ugody zawieranej w toku postępowania pojednawczego. Osnowa ugody zawartej w toku procesu sądowego wciągana jest do protokołu rozprawy, a następnie podpisywana przez strony.
Kontrola ugodowego załatwiania sporów pracowniczych
Okoliczność, że pracodawca i pracownik mogą ugodą w zasadzie zlikwidować każdy istniejący lub mogący powstać w przyszłości spór, nie oznacza, że treść zawartej między nimi ugody nie podlega żadnej kontroli. Bez względu na to, czy mamy do czynienia z ugodą sądową czy pozasądową, ugoda pracownicza, tak jak każda inna ugoda, podlega kontroli pod względem zgodności z przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego oraz badaniu, czy zawarcie ugody nie zmierza do obejścia prawa. Mówiąc o zgodności z przepisami prawa, w praktyce chodzi przede wszystkim o zgodność z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa pracy.
Podpisanie ugody najszybciej zakończy spór
Przykład
W toku procesu zawarto ugodę, na mocy której pracodawca zobowiązał się wypłacić pracownikowi zaległe wynagrodzenie za okres jednego miesiąca, a za pozostałe miesiące pracownik zrzekł się wynagrodzenia. Sąd uzna za niedopuszczalne zawarcie ugody o takiej treści, gdyż zgodnie z art. 84 k.p. pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia.
Sądowa kontrola ugody może być dokonywana w drodze:
• wytoczenia odrębnego powództwa o ustalenie nieważności tej ugody,
• innego procesu toczącego się między tymi samymi stronami,
• każdego innego procesu, w którym jedna ze stron podniesie zarzut nieważności ugody.
W przypadku ugody sądowej jej kontrola może być dokonana nawet w toku tego samego procesu, jeżeli jedna ze stron zaskarży zapadłe w wyniku zawarcia ugody postanowienie o umorzeniu postępowania. W toku postępowania egzekucyjnego można dokonać także kontroli ugody sądowej, wnosząc tzw. powództwo opozycyjne.
Niezależnie jednak od tego, z jaką ugodą mamy do czynienia, nie korzysta ona z instytucji powagi rzeczy osądzonej, a jedynie z tzw. powagi rzeczy ugodzonej. Oznacza to, że w razie wniesienia pozwu w tej samej sprawie, w której wcześniej strony rozstrzygnęły w ugodzie, jeśli sąd nie uzna ugody za nieważną, pozew ten będzie podlegał oddaleniu.
Przykład
Pracownik złożył pozew sądowy, w którym domaga się zasądzenia wyższego odszkodowania niż to ustalone we wcześniejszej ugodzie cywilnej i wypłacone przez pracodawcę wskutek rozwiązania umowy o pracę, którego powodem było zaistnienie mobbingu. Jeżeli sąd nie stwierdzi nieważności ugody, to pracownik przegra proces, a jego pozew zostanie oddalony.
Z uwagi jednak na silniejszą pozycję pracodawcy w stosunku pracy sądowa kontrola ugód pracowniczych dokonywana jest także zgodnie z kryterium słusznego interesu pracownika.
„Ocena sądu, czy treść ugody nie narusza słusznego interesu pracownika, dokonywana jest w płaszczyźnie obiektywnej - w konfrontacji z oceną zasadności roszczeń pracownika, a nie w płaszczyźnie subiektywnej - przez odwołanie się do domniemanej wiedzy pracownika o prawie pracy lub rozważenia, czy pracownik, zawierając ugodę, miał świadomość, że działa wbrew swoim interesom (wyrok SN z 22 listopada 2001 r., I PKN 680/00). Sąd Najwyższy również zauważył, że słuszny interes pracownika nie musi być utożsamiany z uzyskaniem należnego świadczenia w pełnej wysokości (postanowienie z 20 czerwca 2000 r., I PKN 313/00).
Istotna różnica między ugodami pozasądowymi i sądowymi dotyczy ich skuteczności. Niewykonanie bądź nienależyte wykonanie ugody pozasądowej może doprowadzić do wniesienia powództwa odszkodowawczego. Ugoda sądowa natomiast jest jednym z tytułów egzekucyjnych i po zaopatrzeniu jej w klauzulę wykonalności można od razu przystąpić do egzekwowania świadczenia będącego jej przedmiotem, jeśli nadaje się ona do egzekucji.
Cezary Mak
Podstawa prawna:
• art. 300 Kodeksu pracy,
• art. 471, art. 917 Kodeksu cywilnego,
• art. 184-186, art. 203 § 4, art. 469, art. 777 § 1 pkt 1, art. 781 § 1, art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.,
• Orzeczenia Sądu Najwyższego:
- wyrok z 24 lipca 2002 r. (I CKN 915/00, niepubl.),
- wyrok z 22 listopada 2001 r. (I PKN 680/00, OSNP 2003/20/488),
- postanowienie z 20 czerwca 2000 r. (I PKN 313/00, OSNP 2002/1/17).