Wielu przedsiębiorców rozpoczynających prowadzenie pozarolniczej działalności zastanawia się, czy w trakcie „rozkręcania interesu” (a więc wtedy gdy nie osiąga się spodziewanych zysków) zobowiązani są opłacać składki na ubezpieczenia społeczne. Wątpliwości wynikają m.in. stąd, że w żadnej ustawie czy rozporządzeniu nie ma przepisu określającego, że składki są należne również wówczas, gdy przedsiębiorca nie osiąga zysków.
Ustawodawca nie przewidział takiego przepisu, gdyż jasno określił, że ubezpieczeniom społecznym, które są bezsprzecznie i nierozerwalnie związane z opłacaniem składek, podlega się w okresie prowadzenia działalności. Artykuł 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych wyraźnie stanowi, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. Przepis ten nie mówi o osiąganych zyskach lub stratach.
Dochody przedsiębiorcy
Z podanych wyżej przepisów jasno wynika, że dla istnienia obowiązkowych ubezpieczeń społecznych istotne znaczenie ma fakt wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, a nie uzyskiwanie z tego powodu określonych dochodów. Na tle tych przepisów (opłacanie składek w przypadku nieosiągania dochodów) powstało wiele sporów. Stanowisko ZUS o konieczności opłacania składek potwierdził niejednokrotnie sąd. Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest równoznaczne z osiąganiem dochodów. Wynika to stąd, że działalność gospodarcza jest działalnością, z którą z reguły związana jest konieczność ponoszenia przez przedsiębiorcę ryzyka gospodarczego. Każdy przedsiębiorca powinien liczyć się z takim ryzykiem obejmującym okresy faktycznego przestoju w wykonywaniu działalności, czy to z powodu braku płynności finansowej, czy też np. z powodu choroby właściciela firmy i niemożności wykonywania działalności.
Zawieszenie działalności
Warto pamiętać, że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje wyłączenie z czasu obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym okresu, w którym wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy z 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 141, poz. 888).
Zmiana wprowadzona w ww. ustawie jest bardzo istotna dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Nastąpiła ona m.in. na skutek wnoszonych postulatów przez te osoby. Dotyczy ona zawieszania działalności gospodarczej. Do momentu wprowadzenia tej zmiany mówiło się (i tak było faktycznie), że pojęcie „zawieszenie działalności gospodarczej” nie występuje w przepisach ubezpieczeniowych. Nowelizacja przewidziała możliwość zawieszenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne. W okresie zawieszenia działalności osoby te nie są zobowiązane do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej są dobrowolne. Dobrowolność ta nie odnosi się natomiast do ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego.
Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej wywiera skutki prawne w zakresie ubezpieczeń społecznych od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym przedsiębiorca dokonał zgłoszenia zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej, do ostatniego dnia miesiąca, w którym przedsiębiorca dokonał zgłoszenia wznowienia wykonywania działalności gospodarczej.
Za okres zawieszenia wykonywania działalności przedsiębiorca niezatrudniający pracowników nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej (ZUS DRA). Natomiast wznowienie wykonywania działalności nie wymaga ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń.
W przypadku wykonywania działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej jest skuteczne pod warunkiem jej zawieszenia przez wszystkich wspólników. Istotne jest również, że w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej i osiągać z niej bieżących przychodów.
Przygotowanie działalności
Z praktyki wynika, że bardzo poważne wątpliwości budzi kwestia, czy podleganie ubezpieczeniom społecznym istnieje w okresie, gdy przedsiębiorca nie wykonuje swoich czynności usługowych (produkcyjnych) będących przedmiotem jego działalności, ale np. oczekuje na uzyskanie stosownych zamówień, czy też podejmuje różnego rodzaju przygotowania do rozpoczęcia właściwej działalności. Prowadzenie działalności gospodarczej występuje zarówno w okresach faktycznego wykonywania usług (np. szycie ubrań czy sprzedaż owoców), jak i w okresach wykonywania innych czynności związanych z tą działalnością - np. poszukiwanie nowych klientów, zamieszczanie ogłoszeń w prasie, telewizji, załatwianie odpowiednich materiałów do prowadzenia działalności, załatwianie spraw urzędowych itp. Wszystkie te czynności pozostają w bardzo ścisłym związku z działalnością gospodarczą. Są bowiem środkami do utworzenia właściwych warunków do jej prowadzenia.
Niejednokrotnie sądy zajmowały w tej sprawie stanowisko, rozpoznając różne skargi przedsiębiorców i stwierdzały, że faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w okresie oczekiwania na kolejne zamówienie lub w czasie ich poszukiwania nie oznacza zaprzestania prowadzenia takiej działalności, a zatem nie powoduje to uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego.
Barbara Zabieglińska
specjalista ds. ubezpieczeń społecznych
Podstawa prawna:
• ustawa z 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 141, poz. 888),
• art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.).