Za podróże służbowe (zwane potocznie delegacjami) zwykło się uważać wyjazd pracownika poza miejsce zwykłego świadczenia pracy trwający dłużej niż „regulaminowe” 8 godzin. Próżno jednak szukać w przepisach dokładnej definicji. Domyślną, ale precyzyjną odpowiedź znajdziemy w art. 775 § 1 Kodeksu pracy:
„Pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową”. (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm).
Jak rozumieć powyższy artykuł? Istotne jest by w umowie o pracę znalazł się zapis o miejscu świadczenia pracy przez pracownika. W zależności od stanowiska może to być:
• siedziba pracodawcy,
• inne miejsce wskazane przez pracodawcę - np. filia zakładu pracy, zamiejscowe magazyny, sklep firmowy,
• pewien obszar - np. teren powiatu, województwa, kraju.
W zależności od powyższych zapisów może się okazać, że wyjazd 20 km poza biuro może być delegacją, ale 200 km już nie.
Przykłady:
A. Pracownik wyjeżdża na polecenie pracodawcy z Warszawy do Ożarowa. Cel podróży: negocjacje handlowe. W jego umowie zapisano jako miejsce świadczenia pracy siedzibę firmy XYZ, Warszawa, Al. Jerozolimskie 2015.
W tym przypadku jest to podróż służbowa rodząca konieczność wypłacenia pracownikowi należności za podróż służbową.
B. Pracownik wyjeżdża z Warszawy (siedziba firmy) do Radomia. Cel podróży: negocjacje handlowe. W związku ze specyfiką zajmowanego stanowiska, w jego umowie zapisano jako miejsce świadczenia pracy obszar województwa mazowieckiego.
W tym przypadku, w myśl wcześniej przytoczonego przepisu, nie jest to podróż służbowa.
Kolejnym warunkiem uznania podróży za służbową, a co za tym idzie - wypłacenia diet, ryczałtów i innych udokumentowanych wydatków jest polecenie pracodawcy. Polecenie wyjazdu powinno mieć formę pisemną i zawierać:
• imię i nazwisko pracownika,
• cel podróży,
• skąd / dokąd - dokładne określenie miejsca wyjazdu i miejsca docelowego,
• termin wyjazdu i powrotu,
• określenie środków lokomocji.
Nie istnieje obowiązujący dla wszystkich druk polecenia wyjazdu. Można stworzyć wewnętrzny dokument dla potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa lub skorzystać z druków dostępnych na rynku. Jeśli pokusimy się o samodzielne przygotowanie takiego dokumentu, musimy pamiętać o tym, aby zawierał on wszystkie pozycje konieczne do ustalenia przebiegu wyjazdu służbowego.
Konieczność otrzymania polecenia wyjazdu od pracodawcy nie ogranicza pracownika do oczekiwania na „propozycje szefa”. Wskutek podjętych działań może on zaproponować na przykład osobiste ustalenie z klientem warunków dostawy. Jednak do pracodawcy należy decyzja, kto i kiedy pojedzie „dopiąć kontrakt”. Samowolne podejmowanie działań może być potraktowane jako świadczenie pracy w miejscu wskazanym w umowie, a co za tym idzie - nie zostaną wypłacone diety ani inne należności z tytułu odbytej podróży.
Zasady ustalania wysokości należnych pracownikowi kwot z tytułu odbytej podróży regulują:
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju (Dz.U. z 2002 r. Nr 236, poz. 1990 ze zm.).
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. z 2002 r. Nr 236, poz. 1991 ze zm).
Powyższe rozporządzenia dotyczą pracowników zatrudnionych w sferze budżetowej. Oznacza to dla prywatnych przedsiębiorców prawo do ustalenia innych stawek diet, ryczałtów i innych wydatków poniesionych w podróży służbowej. Ustalenia takie mogą być zawarte w regulaminie wynagradzania przyjętym w zakładzie pracy. Wypłacone kwoty nie mogą być jednak niższe niż określone w rozporządzeniach.
Podatek dochodowy i składki ZUS od należności za podróż służbową
Kwoty określone w rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Społecznej są wolne od tych obciążeń, na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i ubezpieczeniu społecznym. Oznacza to, że wszystkie nadwyżki są traktowane jak wynagrodzenie ze stosunku pracy i należy naliczyć od nich podatek dochodowy i składki ZUS.
Obecnie kwotami wolnymi (w przypadku podróży krajowych) są:
• dieta do wysokości 23,00 zł za 1 dobę,
• w przypadku podróży pojazdem nienależącym do pracodawcy, iloczyn przejechanych kilometrów i stawki za 1 km ustalonej dla pojazdu, którym odbyto podróż (samochód, motocykl, motorower),
• ryczałt za nocleg 34,50 zł,
• zwrot kosztów przejazdów środkami komunikacji miejscowej w wysokości 4,60 zł za każdą dobę.
Powyższe kwoty należy traktować orientacyjnie i zawsze sprawdzać przed rozliczeniem czy stawki te nie uległy zmianie.
W przypadku delegacji zagranicznych korzystamy z załącznika do powołanego już rozporządzenia uwzględniającego diety i limity hotelowe ponad 100 państw całego świata.
Podróż przedsiębiorcy
W przypadku pracownika definicję podróży służbowej znajdziemy w kodeksie pracy. Niestety, nie ma takiego aktu prawnego, który definiuje podróże pracodawcy. Dodatkowym problemem może być zapis w ewidencji działalności gospodarczej o obszarze prowadzenia działalności. Najczęściej spotykany, o obszarze obejmującym teren Rzeczpospolitej Polskiej, stawia dodatkowe ograniczenia.
Ponieważ jednak, powołując się na art. 22 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu:
• osiągnięcia przychodów
lub
• zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów,
poniesione w trakcie takiej podróży, dla potrzeb tego opracowania zwanej podróżą służbową przedsiębiorcy, udokumentowane wydatki dotyczące noclegu, przejazdów są zaliczane do kosztów uzyskania przychodów. Inną sytuacją są koszty wyżywienia. Tutaj można zaliczyć tylko ich wartość do wysokości diety należnej pracownikowi. Ponieważ w tym przypadku nie jest to dodatkowy przychód przedsiębiorcy (wyjaśnienie różnic jest już zagadnieniem z zakresu podatków, więc nie będę go rozwijać) kwoty tej (w myśl odrębnych przepisów) nie opodatkowuje się i nie obciąża składkami ZUS. Ponieważ jednak praktyka wykazuje dużą rozbieżność interpretacyjną powyższego limitu (różne orzeczenia urzędów skarbowych i NSA) przedsiębiorca chcący zaliczyć diety w koszty uzyskania przychodów powinien udowodnić, że wydatek ten był bezpośrednio związany z uzyskaniem przychodu lub utrzymaniem jego źródła. Oznacza to konieczność zachowania wszelkich notatek z rozmów z kontrahentem, umów, protokołów, zamówień. Wszystkie ograniczenia dotyczące podróży służbowej przedsiębiorcy dotyczą także osób współpracujących.
O ile podróże służbowe pracowników są w przepisach jasno sprecyzowane i ewentualna trudność z rozliczeniem polega jedynie na bardzo dokładnym ich rozpisaniu na poszczególne etapy, o tyle podróże przedsiębiorców, w świetle przepisów, należałoby traktować jako zwykłą działalność. Dlaczego? Otóż, czy przedsiębiorca wykonuje swoje obowiązki w siedzibie czy poza nią to w każdym z tych przypadków udokumentowane wydatki są zaliczane w koszty uzyskania przychodu (o ile go dotyczą). Brak zapisów prawnych (odwrotnie niż u pracowników) dodatkowo skłania do wysnucia wniosku, że bez względu na miejsce wykonywania zadań, przedsiębiorca wszędzie prowadzi zwykłą działalność gospodarczą.
Agnieszka Sadowska
trener Akademii Asystentek i Sekretarek (szkoleniadlasekretarek.pl)