Mediacja
Mediację definiuje się jako metodę rozwiązywania sporów w trybie szczególnego rodzaju negocjacji prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej osoby mediatora.
Do podstawowych cech mediacji należą jej dobrowolność, autonomia stron, neutralność i bezstronność mediatora, który jest wybierany i zwalniany przez strony oraz podlega ich instrukcjom.
Mediacja cieszy się niezwykłą popularnością w krajach anglosaskich. Tam, to już głęboko zakorzeniony instrument prawny, występujący w kilku przynajmniej wariantach. W polskim systemie prawnym, najczęściej mamy do czynienia z mediacją konwencjonalną, czyli inicjowaną przez strony na podstawie wcześniejszej umowy mediacyjnej lub porozumienia, oraz mediacja w trakcie postępowania sądowego, tj. mediacja inicjowana przez sąd.
Zobacz: Kiedy możesz zakwestionować wysokie odsetki?
Istotnym elementem mediacji, jest niewątpliwie osoba mediatora, która co do zasady wybierana jest przez strony, za wyjątkiem sytuacji, gdy do mediacji kieruje sąd.
Należy zaznaczyć, że mediator nie ma żadnych uprawnień władczych, tj. w formalnie nie rozstrzyga sporu, a ma za zadanie doprowadzić do zawarcia ugody stron.
Mediator często porównywany jest do arbitra czy nawet, często błędnie do sędziego. Istotna jednak różnica pomiędzy mediatorem a sędzią jest taka, że w tym pierwszym przypadku nie przewiduje się instytucji wyłączenia mediatora np. z uwagi na pokrewieństwo z jedną ze stron, co zawsze możliwe jest w przypadku sędziego.
Mediatora jednakże obowiązuje zasada poufności i co ważne mediator nie może być słuchany jako świadek w postępowaniu cywilnym, chyba że obie strony wyraźnie się na to zgodzą. W przypadku fiaska mediacji, strony w ewentualnym dalszym postępowaniu cywilnym nie będą też mogły powoływać się na okoliczności ujawnione w toku mediacji, a w szczególności na propozycje wzajemnych ustępstw.
Ugoda zawarta przed mediatorem dla swej skuteczności podlega zatwierdzeniu przez sąd. Taka ugoda podobnie jak wyrok sądu może być dalej egzekwowana przez komornika.
Sąd może jednak odmówić zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, jeśli ugoda taka była sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego albo zmierzała do obejścia prawa, a także gdyby treść ugody była niezrozumiała lub zawierała sprzeczności.
Arbitraż
Przez arbitraż rozumiane jest polubowne rozstrzyganie sporów pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi w sprawach cywilnych przez osoby (arbitrów) i stosownie do zasad (proceduralnych, jak i materialnych), na wybór których, strony mają bezpośredni lub pośredni wpływ.
Podstawą wszczęcia arbitrażu jest przy tym zawsze umowa stron zwana „zapisem na sąd polubowny”. Taki zapis czy też klauzula arbitrażowa może mieć formę postanowienia zawartego w umowie dotyczącej danego stosunku prawnego lub formę umowy o poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu już istniejącego - tzw. kompromis. Zapis można dokonać także w toku procesu sądowego zawierając ugodę na mocy której rozstrzygnięcie sporu zostaje poddane arbitrażowi.
Zobacz: Co z ochroną konkurencji i konsumentów w sądzie?
Poddanie sporu arbitrażowi ma jednakże doniosłe skutki prawne, a mianowicie strony przyznają sądowi polubownemu kompetencje do rozstrzygania sporu objętego umową wykluczając przy tym sądownictwo państwowe. To istotna różnica w stosunku do mediacji, która jest mniej rygorystyczna i w każdym czasie zakłada możliwość powrotu przed oblicze sądu.
Formułując klauzulę arbitrażową lub zapis na sąd polubowny należy niezwykle uważać, aby znalazły się w takie klauzuli wszystkie istotne elementy uniemożliwiające ewentualne podważenie takiego zapisu w przyszłości. Strony mogą dowolnie wybrać sąd arbitrażowy, wybrać język arbitrażu i samych arbitrów.
Orzeczenie sądu arbitrażowego jest ostateczne. Takie rozwiązanie jest podyktowane faktem, iż skoro strony mają wpływ na ukształtowanie składu orzekającego sądu arbitrażowego to procedura taka, jest wystarczającym zabezpieczeniem interesów stron, które z góry godzą się wykonać orzeczenie arbitrażowe wydane przez arbitrów, do których mają zaufanie. Po przebyciu odpowiedniej procedury (polegającej na uzyskaniu klauzuli wykonalności orzeczenia arbitrażowego) orzeczenie arbitrażowe traktowane jest tak, jak wyrok sądu państwowego lub ugoda zawarta przed sądem państwowym, a tym samym może być egzekwowane przez komornika.
Zobacz serwis: Przedsiębiorca w sądzie