Wezwanie sądu do złożenia przez pozwanego odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie, zyskuje zatem walor obligatoryjnego elementu mającego na celu organizację postępowania. Jedną z najważniejszych zmian mających na celu organizację postępowania przed sądem, a w konsekwencji znacząco przyśpieszyć jego zakończenie wydaniem wyroku, jest możliwość wyznaczenia przez sąd posiedzenia przygotowawczego, na które wzywane są strony, o ile sąd nie zdecyduje się skierować sprawy do rozpoznania, w tym na rozprawie. Posiedzenie przygotowawcze w założeniu ma służyć rozwiązaniu sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy. Jeśli nie uda się rozwiązać sporu na posiedzeniu przygotowawczym - sporządza się z udziałem stron plan rozprawy. Na posiedzeniu przygotowawczym przewodniczący wraz ze stronami ustala przedmiot sporu i wyjaśnienia stanowiska stron, obejmujące także prawne jego aspekty.
Plan rozprawy ustalony na posiedzeniu przygotowawczym zawierać powinien rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron, zastępując w tym zakresie postanowienie dowodowe. A nadto, w szczególności ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają pomiędzy stronami sporne, a także kolejność i termin przeprowadzania dowodów oraz roztrząsania wyników postępowania dowodowego.
Polecamy: Przewodnik po zmianach przepisów 2019/2020
Strona może przytaczać twierdzenia i dowody na poparcie swoich wniosków lub dla odparcia twierdzeń/wniosków strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy (gdy wyznaczono posiedzenie przygotowawcze) przy, czym twierdzenia/dowody zgłoszone z uchybieniem tego terminu będą uznane za spóźnione, o ile strona nie uprawdopodobni, że nie mogła ich powołać wcześniej, bądź też potrzeba ich powołania wynikła później. W przypadku, gdy sąd nie wyznaczył posiedzenia przygotowawczego brak takich ograniczeń i strona może przytaczać twierdzenia i dowody aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem ewentualnych niekorzystnych skutków przewidzianych w Kpc z uwagi na działanie na zwłokę, czy niestosowanie się do zarządzeń/postanowień sądu. Zmiana planu rozprawy, czy też wyznaczenie kolejnego posiedzenia przygotowawczego nie skutkuje ponownym otwarciem terminu na zgłaszanie nowych twierdzeń i dowodów.
Sąd na dalszym etapie postępowania dokonuje weryfikacji twierdzeń stron w postępowaniu dowodowym.
Przedmiot dowodu
Przedmiotem dowodu są tylko fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, tzn. dotyczące przedmiotu procesu, czyli roszczenia procesowego oraz mające znaczenie prawne w tym sensie, że jego ustalenie jest konieczne z punktu widzenia normy prawnej, która miałaby zastosowanie do stanu faktycznego przedstawionego przez strony.
Nie wymagają dowodu fakty przyznane przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości, w tym fakty, co do których strona się nie wypowiedziała wbrew obowiązkowi. Każda ze stron jest obowiązana do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych, a także co do okoliczności, którym zaprzecza.
Nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane. Sąd będzie brał je pod rozwagę nawet bez powołania się na nie przez strony.
Nie wymagają dowodu fakty, o których informacja jest powszechnie dostępna oraz znane sądowi urzędowo, jednakże sąd jest zobowiązany na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron.
Nie wymagają dowodu fakty, które sąd może ustalić w drodze domniemania faktycznego. Domniemanie faktyczne oparte jest na wiedzy i doświadczeniu – sąd wyprowadza wniosek o istnieniu określonego faktu na podstawie innych lub innego udowodnionego faktu; domniemanie faktyczne może być wzruszone przez wykazanie nieprawidłowości rozumowania, tzn. wykazania, że fakt przyjęty przez sąd za podstawę wnioskowania o innym fakcie nie został ustalony, albo na tym, że fakty składające się na podstawę domniemania faktycznego nie uzasadniają w świetle wiedzy i doświadczenia życiowego wyprowadzonego wniosku.
Dowód prima facie
Dowód prima facie – dowód zbliżony od domniemania faktycznego, ma zastosowanie w sprawach, w których udowodnienie okoliczności faktycznych jest niezwykle trudne, na przykład w przypadku szkód majątkowych, komunikacyjnych, lekarskich. Dowód ten dotyczy okoliczności wskazujących na istnienie związku przyczynowo-skutkowego między określonymi zdarzeniami. Podstawę ustalenia takiego związku stanowi przekonanie, oparte na doświadczeniu życiowym i wiedzy, że w typowym przebiegu zdarzeń, które po sobie nastąpiły, związek taki występuje.
Ciężar udowodnienia faktu
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która wywodzi z niego skutki prawne; strony obowiązane są wskazać dowody dla stwierdzenie faktów, z których wywodzą skutki prawne, czyli ciężar udowodnienia twierdzenia o istnieniu określonego faktu ciąży na twierdzącym, a nie na przeczącym – tylko wyjątkowo, gdy wynika to z przepisów ustanawiających domniemania prawne wzruszalne – ciężar udowodnienia stanu przeciwnego niż przyjęty w domniemaniu obciąża przeczącego.
Środki dowodowe
Środek dowodowy służyć ma udowodnieniu faktów, z których strona wywodzi skutki prawne. Wśród środków dowodowych wyróżnia się:
- dokumenty urzędowe, czyli dokumenty sporządzone przez właściwe organy państwowe w zakresie ich działania albo przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z zakresu administracji publicznej; dokumenty urzędowe sporządzone w przypisanej formie stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone,
- dokumenty prywatne, które stanowią dowód tego, że osoba która je podpisała złożyła oświadczenie zawarte w tym dokumencie,
przy czym, dokumenty znajdujące się w aktach sprawy lub do nich dołączone stanowią dowody bez wydawania odrębnego postanowienia dowodowego, natomiast pomijając dowód z takiego dokumentu, sąd wydaje postanowienie;
- zeznania świadków ustne lub na piśmie,
- opinia biegłego lub instytutu naukowego lub badawczo naukowego,
- oględziny przedmiotu,
- przesłuchanie stron
- inne środki dowodowe, takie jak dowód z grupowego badania krwi, dowód z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planów, rysunków, płyt lub taśm dźwiękowych i innych przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki.
Istotnym novum jest przeniesienie możliwości składania zeznań przez świadków w formie pisemnej, które dotychczas dopuszczalne były jedynie w dość rzadko występującym w praktyce postępowaniu odrębnym - europejskim postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń do części poświęconej postępowaniu dowodowemu w ogólności. Zatem paralelnie w stosunku do zeznań składanych ustnie, sąd będzie mógł dopuścić dowód z zeznań świadków na piśmie co też będzie zależało od uznania sądu. Jeśli sąd postanowi o składaniu zeznań przez świadka na piśmie, świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia oraz jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd. Zeznania świadków składane w formie pisemnej będą ukształtowane przez praktykę sądów, gdyż brak jest szczegółowych wskazań co do warunków stosowania tej formy.
Wniosek dowodowy, postanowienie dowodowe
Powód i pozwany zgłaszają wnioski dowodowe. Wniosek dowodowy powinien określać dowód w sposób umożliwiający jego przeprowadzenie, a także szczegółowo wskazywać fakty podlegające stwierdzeniu tym dowodem (teza dowodowa), co ma umożliwić stronie przeciwnej zajęcie stanowiska co do potrzeby przeprowadzenia zgłoszonych dowodów, a sądowi wydanie postanowienia dowodowego.
Sąd przed podjęciem decyzji co do dopuszczenia zawnioskowanego środka dowodowego ocenia:
- czy wskazany środek dowodowy będzie służyć wykazaniu faktu, który ma dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie,
- czy teza dowodowa dotyczy faktu spornego,
- czy wnioskowany środek dowodowy nie jest w konkretnych okolicznościach wyłączony przez przepisy prawa,
- czy środek dowodowy nie zmierza jedynie do przedłużenia postępowania,
- czy wnioskowany środek dowodowy został zgłoszony we właściwym czasie, bowiem sąd jest obowiązany pominąć spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie mogła zgłosić ich we właściwym czasie lub, potrzeba ich powołania wynikła później.- czy jest środkiem adekwatnym do sformułowanej tezy dowodowej, na przykład dowód z opinii biegłego z reguły nie może służyć ustaleniu faktu, lecz ich ocenie,
- czy zachodzi potrzeba przeprowadzenia dowodu, skoro okoliczności, na które został zgłoszony, wprawdzie są istotne i sporne, ale zostały już dostatecznie wyjaśnione za pomocą innych środków dowodowych, tj. fakty te zostały już udowodnione zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy .
Postanowienie dowodowe może być pozytywne tj. dopuszczające wniosek dowodowy lub negatywne tj. oddalające wniosek dowodowy. Postanowienia dowodowe nie podlegają odrębnemu zaskarżeniu, a jedynie kontroli instancyjnej, w ramach zgłoszonego w apelacji zarzutu naruszenia przepisów postępowania, jeżeli naruszenie mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Zarzut ten może być podniesiony w apelacji jedynie wtedy, gdy strona w postępowaniu przed sądem I instancji zgłosiła do protokołu zarzut uchybienia przepisom postępowania - tzw. zastrzeżenia do protokołu.
Postanowienie dowodowe określa środek dowodowy i fakty, które mają zostać wykazane, a w miarę możliwości i potrzeb - także termin i miejsce jego przeprowadzenia; postanowienie dowodowe pozytywne, tj. uwzględniające wniosek może ograniczać się do przytoczenia treści wniosku dowodowego strony.
Postanowienia dowodowe sąd może stosownie do okoliczności zmienić, uzupełnić a nawet uchylić . Może też zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego.
Należy także wspomnieć o nowej instytucji - tzw. umowie dowodowej, która jest dopuszczalna w sprawach gospodarczych i polega na tym, że strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy; umowa dowodowa zawierana na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić.
Nie może być zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, gdyż taka umowa jest nieważna. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu
Objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy dowodowej. Sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową. Niemniej jednak, fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy.
Dodatkowo jeśli chodzi o sprawy, które rozpatrywane będą w postępowaniu gospodarczym, prymat został przyznany dowodom z dokumentów, gdyż dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostają nadal niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Prekluzja dowodowa
Sąd ma obowiązek pominąć spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że zgłoszenie ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym nie było możliwe lub, że potrzeba ich powołania wynikła później.
Najbardziej rygorystyczne skutki związane z prekluzją dowodową mogą być związane z przywróconym postępowaniem w sprawach gospodarczych.
Zasada swobodnej oceny dowodów
Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
Uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
Sad II instancji orzeka na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przed sądem I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym, ale może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem I instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później.
Jeżeli sąd I instancji wszechstronnie rozważył zebrany w sprawie materiał, ocenił wiarygodność i moc dowodów zgodnie z logicznym rozumowaniem i z doświadczeniem życiowym, nie pominął dowodów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia i ustalenia sądu I instancji są zgodne z treścią zebranego materiału dowodowego, czemu sąd ten dał wyraz w szczegółowym uzasadnieniu wyroku, będzie to oznaczało, że sąd I instancji ocenił dowody zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów i wzruszenie jego wyroku w postępowaniu przed sądem II instancji ze względu na nieprawidłowe przeprowadzenie postępowania dowodowego w zasadzie nie będzie możliwe – w takiej sytuacji wywody strony, która wniosła apelację dotyczące zebranych dowodów i ich oceny będą stanowiły niedopuszczalną polemikę z oceną sądu I instancji.