Powyższy obowiązek sądu wynika z zasady równouprawnienia stron w postępowaniu cywilnym. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku, gdy jedna strona występuje bez adwokata lub radcy prawnego. W takiej sytuacji sąd przy spełnieniu określonych przesłanek będzie mógł udzielić stronie/uczestnikom niezbędnych pouczeń.
Należy także pamiętać, że udzielenie niezbędnych pouczeń dotyczy tylko i wyłącznie czynności procesowych i jest możliwe gdy:
- strona/uczestnik występuje bez adwokata lub radcy prawnego;
- sąd uzna, że istnieje uzasadniona potrzeba udzielenia stronie pouczeń;
- pouczenie dotyczy tylko czynności procesowych (nie może dotyczyć prawa materialnego).
Sąd może udzielać stronom/uczestnikom niezbędnych pouczeń w każdej instancji. Jak już wspomniałam, sąd ma możliwość udzielania stronom i uczestnikom postępowania występujących w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika potrzebnych wskazówek dotyczących czynności procesowych oraz informacji o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań.
Porównaj: Jaka jest różnica między postępowaniem pojednawczym, a mediacją
Czego mogą dotyczyć te pouczenia?
- czasu, miejsca i sposobu dokonywania czynności procesowych (na przykład wniesienia zażalenia);
- skutków prawnych dokonywanych czynności procesowych oraz ich zaniedbań;
- złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych;
- złożenia wniosku o ustanowienia adwokata z urzędu;
- przypozwania;
- zmian podmiotowych.
Sąd nie ma obowiązku udzielać niezbędnych pouczeń jeżeli strona/uczestnik występuje z adwokatem lub radcą prawnym.
Nieudzielenie przez sąd niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych może stanowić uchybienie procesowe mające wpływ na wynika sprawy. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 7 lipca 2007 r. ( II UK 271/04, OSNP 2006, nr 5-6, poz. 95) przyjął, iż naruszenie art. 5 przez niepouczenie osoby głęboko chorej psychicznie o konieczności ustanowienia pełnomocnika w procesie nie powoduje nieważności postępowania, lecz może być uchybieniem mogącym mieć wpływ na wynik sprawy.
Polecamy serwis Spółki
Ponadto, nieudzielenie przez sąd niezbędnych pouczeń może w niektórych, uzasadnionych przypadkach prowadzić do naruszenie zasady równouprawnienia stron (uczestników postępowania nieprocesowego), a to z kolei prowadzi do nieważności postępowania w przypadku gdy strona została pozbawiona możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 Kodeksu postępowania cywilnego). Nieważność postępowania sąd rozpatruje z urzędu. Z kolei po uprawomocnieniu się wyroku okoliczność, że strona była pozbawiona możliwość działania – może stanowić podstawą wznowienia postępowania (art. 401 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego).