Istota uprawdopodobnienia
Zgodnie z art. 243 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c) zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. Z przepisu zatem wprost wynika, że uprawdopodobnienie jest czymś innym niż udowodnienie.
Uprawdopodobnienie odpowiednich okoliczności występuje jako przesłanka w wielu przepisach z zakresów procedury cywilnej, w tym przykładowo jako podstawa do:
- oddalenia opozycji przeciwko interwencji ubocznej (art. 78 k.p.c.),
- ustanowienia kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane (art. 144 k.p.c.),
- uwzględnienia wniosku o przywrócenie terminu (art. 169 k.p.c.),
- wznowienia postępowania (art. 410 k.p.c.),
- rozpoznania wniosku o uznanie za zmarłego (art. 529 k.p.c.),
- wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie spadku (art. 635 k.p.c.),
- żądania zabezpieczenia roszczenia (art. 7301, 736 i 753 k.p.c.),
- żądania wyjawienia majątku (art. 913 k.p.c.),
W literaturze wskazuje się, że uprawdopodobnienie jest środkiem zastępczym w stosunku do dowodu, nie dającym pewności, lecz tylko prawdopodobieństwo pewnego faktu (dr Kinga Flaga-Gieruszyńska KPC Komentarz, C.H. Beck).
Zobacz: Postępowanie grupowe - szanse i zagrożenia dla przedsiębiorcy
Uprawdopodobnienie nie może być oparte wyłącznie na twierdzeniach strony. Powinny być one dodatkowo poparte materiałem pozwalającym sądowi zająć stanowisko. Wymogi dotyczące tego materiału nie mogą być jednak takie same, jak wymogi dotyczące dowodów. Uprawdopodobnieniu, będącemu na ogół warunkiem wszczęcia postępowania, nie stawia się takich samych wymogów jak dowodom. Przeprowadzenie dowodów w tym postępowaniu może doprowadzić do wniosków obalających uprawdopodobnienie. Dlatego nieuzasadnione byłoby żądanie udowodnienia okoliczności na etapie sprawy, na którym wystarczające jest uprawdopodobnienie.
Różnice pomiędzy uprawdopodobnieniem a udowodnieniem
Przykładowo, różnica między udowodnieniem a uprawdopodobnieniem jest widoczna w przypadku żądania zabezpieczenia roszczenia. W momencie składania wniosku o zabezpieczenie, na wstępnym etapie postępowania, uprawniony na ogół nie może udowodnić, że egzekucja świadczenia będzie utrudniona. Wykazanie tego jest bowiem możliwe tylko w przypadku prowadzenia postępowania egzekucyjnego, czyli po zakończeniu postępowania. Uprawniony może tylko wskazać okoliczności, które pozwolą na ustalenie, że zaspokojenie w drodze egzekucji może być utrudnione. Sąd nie powinien zatem oddalać wniosku o zabezpieczenie z powodu braku dowodów na potwierdzenie tezy o możliwej niewypłacalności obowiązanego.
Podobnie jest w przypadku wniosku o przywrócenie terminu. Uchybienie terminu niesie za sobą bardzo poważne skutki prawne, łącznie z możliwością wydania niesprawiedliwego orzeczenia. Aby tego uniknąć, ustawodawca pozostawił furtkę w postaci przywrócenia terminu na dokonanie czynności procesowej. Jest ono możliwe w przypadku jedynie uprawdopodobnienia, a nie udowodnienia, okoliczności będących podstawą do złożenia wniosku.
Zobacz: Czym jest europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń?
W przypadku uprawdopodobnienia sąd dokonuje jedynie pobieżnej analizy materiału dowodowego, a ustalenia sądu nie podlegają formalizmowi przewidzianemu dla czynności dowodowych (art 243 kpc). Istota instytucji uprawdopodobnienia roszczenia zakłada, że ustalenia nie muszą być zgodne z rzeczywistością, a jedynie wysoce prawdopodobne.