Jakie roszczenia mogą być dochodzone w postępowaniu grupowym?
Początkowo ustawodawca przewidywał nieograniczony wachlarz spraw, które mogłyby być rozpoznawane w ramach postępowania grupowego. Jednakże mając na uwadze możliwość nadużywania tego rodzaju instytucji, jak miało to miejsce w Stanach Zjednoczonych, ostatecznie ograniczył zakres jej zastosowania do spraw:
1. o ochronę konsumentów,
2. z tytułu szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny,
3. z tytułu czynów niedozwolonych, z wyłączeniem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Zmianom nie uległ zakres przedmiotowy ustawy, który stanowi, że z powództwem w postępowaniu grupowym (powództwem grupowym) może wystąpić reprezentant grupy na rzecz co najmniej 10 osób (członków grupy), za które zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego należy rozumieć wszelkie podmioty, którym przysługuje zdolność sądowa, a więc:
1. osoby fizyczne,
2. osoby prawne,
3. jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, a także
4. organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.
Roszczenia wszystkich członków grupy muszą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Zatem wymogiem prowadzenia postępowania grupowego jest ponadto tożsamość lub co najmniej jednorodzajowość elementów stanu faktycznego, z którego wynikają roszczenia.
Przytoczone wskazanie jest stwierdzeniem nad wyraz abstrakcyjnym, trudnym do określenia dla osób nie posiadających wiedzy prawniczej, jak również doświadczenia związanego z prawem, dlatego też ustawodawca przewidział zasadę obligatoryjnego zastępstwa reprezentanta grupy przez profesjonalnego pełnomocnika profesjonalnego – adwokata, bądź radcę prawnego.
Wskazać należy, że reprezentant grupy stanowi jedynego powoda. Członkowie grupy nie stanowią zatem strony procesowej, jednakże stosuje się wobec nich określone przepisy dotyczące stron. Są one również objęte wydanym w postępowaniu grupowym wyrokiem.
Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – szanse i zagrożenia dla przedsiębiorców
Powołując przepis z art. 4392 kodeksu postępowania cywilnego, pod pojęciem przedsiębiorcy należy rozumieć osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Poszukując możliwości i zagrożeń wynikających z wprowadzenia do polskiego systemu prawa instytucji postępowania grupowego, kluczowe znaczenie odgrywa zakres spraw, które w jej ramach mogą być prowadzone. Jak wspomniano do tego zakresu należą sprawy:
- o ochronę konsumentów,
- z tytułu szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny,
- z tytułu czynów niedozwolonych, z wyłączeniem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Konieczne jest zatem ich przybliżenie.
Sprawy konsumenckie
W celu określenia pierwszej kategorii spraw, przywołać należy definicję pojęcia konsument. Zgodnie z przepisem z art. 221 kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Pojęcie konsumenta przeciwstawiane jest zatem pojęciu przedsiębiorcy. Wobec takiego unormowania uznaje się, że sprawami o ochronę konsumentów są sprawy dotyczące roszczeń konsumentów w stosunku do przedsiębiorcy, które mogą wynikać z różnorodnych stosunków prawnych.
Polecamy: Karta podatkowa - poradnik użytkownika
W konsekwencji, w obrębie spraw o ochronę konsumentów, przedsiębiorcy mogą być jedynie pozywani. Nie mogą stanowić członków grupy, która występuje do sądu z żądaniem ochrony prawnej.
Szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny
Drugą kategorią spraw, które znajdują zastosowanie w postępowaniu grupowym są sprawy z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny normują przepisy z art. 4491 - 44911 kodeksu cywilnego.
Wskazać należy, że polski ustawodawca w zakresie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny w całości implementował przepisy dyrektywy 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe.
Wobec takiego unormowania, odpowiedzialność za produkt niebezpieczny ponoszą zarówno producenci, jak i dystrybutorzy. Przez producenta, zgodnie z ustawą z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów należy rozumieć:
1. przedsiębiorcę prowadzącego w Unii Europejskiej lub na terytorium państw członkowskich EFTA działalność polegającą na wytwarzaniu produktu albo każdą inną osobę, która występuje jako wytwórca, umieszczając na produkcie, bądź do niego dołączając swoje nazwisko, nazwę, znak towarowy bądź inne odróżniające oznaczenie, a także osobę, która naprawia lub regeneruje produkt,
2. przedstawiciela wytwórcy, a jeżeli wytwórca nie wyznaczył przedstawiciela - importera produktu, w przypadkach gdy wytwórca nie prowadzi działalności w Unii Europejskiej lub na terytorium państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
3. przedsiębiorcę uczestniczącego w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, jeżeli jego działanie może wpływać na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem.
Z kolei dystrybutorem w świetle powoływanej ustawy jest przedsiębiorca uczestniczący w dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, którego działalność nie wpływa na właściwości produktu odnoszące się do jego bezpieczeństwa.
Należy również wskazać, że poza producentem odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, na podstawie przepisów szczególnych ponoszą:
1. wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu, chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta (art. 4495 § 1 k.c.),
2. podmiot podający się za producenta oraz importer (art. 4495 § 2 k.c.)
W oparciu o powyższe wskazać należy, że w obrębie roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, przedsiębiorcy w postępowaniu grupowym będą w każdym wypadku stroną pozwaną.
Co jednak istotne to fakt, że mogą oni również występować w charakterze członków grupy, którzy wystąpili z powództwem grupowym. Podkreślić należy, że przepisy regulujące odpowiedzialność za produkt niebezpieczny nie ograniczają się wyłącznie do szkód powstałych w mieniu konsumentów.
Uznać zatem należy, że w sytuacjach, w których przedsiębiorca zakupił produkt niebezpieczny, który następnie wyrządził szkodę w jego mieniu, będzie on uprawniony do dochodzenia odszkodowania w postępowaniu grupowym.
Delikty, czyli czyny niedozwolone
Ostatnią grupę spraw, które mogą być rozpoznawane w postępowaniu grupowym stanowią sprawy z tytułu czynów niedozwolonych, zwanych inaczej deliktami. Odpowiedzialność deliktowa powstaje co do zasady w sytuacji, gdy określony podmiot ze swej winy (zasada winy) wyrządził drugiemu szkodę. Jednakże, kodeks cywilny dopuszcza wystąpienie omawianej odpowiedzialności również w oparciu o zasadę ryzyka, czy też zasadę słuszności. Istotne jest przy tym, aby pomiędzy wystąpieniem szkody, a zdarzeniem, za które odpowiedzialny jest określony podmiot, istniał adekwatny związek przyczynowo-skutkowy.
Szkodę należy rozumieć jako uszczerbek w dobrach chronionych osoby poszkodowanej. Wyróżnia się dwa rodzaje szkód: na osobie oraz na mieniu. W obrębie szkód na osobie wyróżnić można szkody o charakterze majątkowym oraz niemajątkowym.
Podkreślić jednak należy, że z zakresu zastosowaniu ustawy wyłączone zostały sprawy z tytułu ochrony dóbr osobistych, czyli szkody na osobie o charakterze niemajątkowym. Z kolei szkody na mieniu posiadają charakter szkód majątkowych.
Polecamy: Podatek od spadków i darowizn
W obrębie ostatniej grupy spraw wskazać należy, że przedsiębiorcy występować mogą zarówno po stronie pozwanej, jak również w charakterze członków grupy, która dochodzi roszczeń z tytułu odpowiedzialności deliktowej w ramach postępowania grupowego. Równie istotny jest fakt, że grupa 10 osób nie musi składać się wyłącznie z przedsiębiorców. Może to być grupa mieszana.
Podsumowując powyższe rozważania wskazać należy, że ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym umożliwia przedsiębiorcom ochronę ich praw, choć w ograniczonym zakresie. Należy jednak podkreślić, że w większości przypadków, przedsiębiorcy stanowić będą stronę bierną procesu (stronę pozwaną), z uwagi na fakt, że instytucja postępowania grupowego umożliwia dojście do głosu większej liczbie osób, co sprzyja przede wszystkim podjęciu decyzji na wszczęcie postępowania sądowego, zebraniu obfitego materiału dowodowego, jak również obniżeniu kosztów postępowania poprzez ich podział na grupę kilku osób.