Działania w sieci podlegają określonym zasadom. Głównie dotyczy to kwestii związanych z ochroną praw autorskich. Aktualnie społeczna świadomość konieczności ochrony sukcesywnie wzrasta. Coraz częściej można także zaobserwować podejmowanie zabiegów mających na celu przeciwdziałanie przekraczaniu granicy dozwolonego użytku.
Strona internetowa, czy cały serwis wraz z jego grafiką i funkcjonalnościami, są jako całość chronione ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Podobnej ochronie mogą podlegać także konkretne elementy tej strony np. materiały graficzne lub tekstowe - artykuły, komentarze, informacje, poradniki, opinie. Muszą one jednak stanowić odrębne utwory w rozumieniu prawa autorskiego.
Prawo przedruku
Prawo autorskie czyni ukłon w stosunku do społecznej potrzeby szybkości obiegu informacji. Wykorzystywanie w mediach cudzych tekstów dozwolone jest w ramach prawa przedruku i to bez uzyskiwania zgody autora. Prawo przedruku jest jedną z form dozwolonego użytku publicznego utworów chronionych. W skrócie, przedrukiem możemy nazwać prawo rozpowszechniania już upublicznionych utworów w celach informacyjnych. Swoboda czerpania z innych niż własne źródła mieścić się musi w zakresie wynikającym z dozwolonego użytku, sprecyzowanym w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Polecamy: Utwory pracownicze
Nie dla wszystkich prawo przedruku
Prawo przedruku przeznaczone jest dla mediów. Przepis wskazuje wprost, że z przedruku korzystać może prasa, radio i telewizja. Definicji prasy szukać należy w ustawie o prawie prasowym. Nie rozstrzygnięto jednoznacznie, czy z wyliczenia tego mogą wprost korzystać podmioty prowadzące serwisy, czy portale internetowe. Art. 25 ust. 4 prawa autorskiego wychodząc naprzeciw dzisiejszym realiom wskazuje, że przepisy o prawie przedruku stosuje się odpowiednio do publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Nawiązuje zatem do Internetu.
Rozbieżności interpretacyjne pojawiają się w odniesieniu do pojęcia „odpowiedniego stosowania” przepisów. Warto zasygnalizować, że funkcjonują aktualnie dwa odmienne stanowiska w tej sprawie. Pierwsze, bardzo elastyczne, pozwalające przyjąć, że prawo przedruku dotyczy wszystkich serwisów, portali internetowych, bez względu na możliwość zakwalifikowania ich do prasy w rozumieniu prawa prasowego. Natomiast zgodnie z drugim poglądem działalność internetowa serwisu powinna odzwierciedlać kryteria dla prasy charakterystyczne, wyszczególnione w ustawie o prawie prasowym.
Stosowanie do art. 7 ust. 2 ustawy prawo prasowe, prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe. Prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania. Prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską.
Przeczytaj także: Zdjęcia w Internecie – ściąganie i wykorzystywanie w materiałach promocyjnych
Na marginesie warto zauważyć, że zawarta w ustawie definicja prasy nie przystaje do dzisiejszej rzeczywistości, choć twórcy bez wątpienia starali się myśleć przyszłościowo. Ustawa pochodzi z 1984 r. i od tego czasu wiele – w zakresie postępu technicznego - uległo zmianie. Na przykład rzadkością są dziś radiowęzły zakładowe wymienione w ustawowej definicji.
Odpowiednie stosowanie przepisów art. 25 prawa autorskiego w myśl drugiej z wymienionych koncepcji pozwala na zakwalifikowanie serwisów internetowych jako prasy, jeżeli są odpowiednikami prasy papierowej. Dotyczy to elektronicznych wydań prasy oraz odpowiednio telewizji internetowej i radia. Z kolei serwisy internetowe, nie mające tradycyjnych odpowiedników, są prasą, jeżeli równolegle spełniają kryteria ustawowej definicji. Do prasy zaliczane są zatem strony/serwisy internetowe służące do regularnego, cyklicznego publikowania informacji. Coraz częściej można również spotkać się z poglądem, iż by określić serwis internetowy jako prasę, konieczna jest rejestracja danego tytułu prasowego w sądzie właściwym do rejestracji tytułów prasowych. W przeciwnym razie korzystanie z instytucji dozwolonego użytku publicznego w zakresie prawa przedruku stać może pod znakiem zapytania.
Jak korzystać z prawa przedruku?
Aby potraktować tekst jako przedruk, należy spełnić kilka wymogów ustawowych. Po pierwsze przedruk może dotyczyć już rozpowszechnionych sprawozdań z aktualnych wydarzeń, aktualnych artykułów na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich.
Warunek aktualności jest niezwykle istotny. Aktualne jest to, co znajduje odzwierciedlenie w społecznym zainteresowaniu określonym zdarzeniem. Ramy czasowe nie są w tym zakresie sztywne. Wyznacza je potrzeba chwili, konieczność odnosząca się do szybkości obiegu informacji. Zazwyczaj nowe wydarzenia komentuje się w mediach przez kilka dni. Po tym czasie tracą na swojej aktualności. Kryterium to nie będzie jednak obejmować tematyki stale aktualnej np. kwestii bezrobocia, sytuacji w służbie zdrowia, innych spraw społecznych np. spraw podatkowych, chyba że dotyczą zmian w przepisach lub wydarzeń nowych.
Dodatkowo przedruk ma zastosowanie wyłącznie do określonej tematyki. Dotyczy bowiem wyłącznie tematyki gospodarczej, religijnej i politycznej. Należy zwrócić także szczególną uwagę na to, czy dokonane zostało zastrzeżenie np. przez wydawcę, że dalsze rozpowszechnianie artykułu jest zabronione. Jeśli taki zakaz został sformułowany nie można skorzystać z takiego teksu.
Przedruk będzie legalny o ile dokona się go bez jakichkolwiek zmian w treści przedruku. Ma to zastosowanie w odniesieniu do kategorii informacji wymienionych w art. 25 ust. 1 pkt 1 prawa autorskiego. Opublikowanie części artykułu, zmiana tytułu, eliminacja poszczególnych fragmentów może zostać zakwalifikowane jako naruszenie integralności utworu. W ten sposób ochronie podlega prawo osobiste twórcy, o którym mowa w art. 16 ustawy o prawie autorskim tj. prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania.
Prawo przedruku obejmuje również mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach. Nie dotyczy to jednak zbiorów mów jednej osoby oraz mów, które nie zostały wygłoszone, ale zostały już przygotowane do tego.
Dodatkowo, art. 25 prawa autorskiego wskazuje na możliwość rozpowszechniania wyciągów ze sprawozdań i artykułów, o których mowa wyżej, przeglądów publikacji i utworów rozpowszechnionych oraz krótkich streszczeń rozpowszechnionych utworów.
Przeczytaj również: Jakie są zasady ochrony własności intelektualnej na portalach społecznościowych
Opracowując skróty, streszczenia lub wyciągi z artykułów trzeba bardzo uważać. Niedokładne wykorzystanie informacji źródłowej stało się niedawno przedmiotem analizy Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który orzekł o odpowiedzialności portalu internetowego za naruszenie dóbr osobistych osoby opisywanej w informacji umieszczonej w portalu na podstawie prawa przedruku (wyrok z dnia 15 lipca 2010 r. w sprawie o sygnaturze akt I ACa 1402/09). Portal ten skorzystał z artykułu prasowego dokonując jego streszczenia w taki sposób, że pominął istotne fragmenty korzystne dla oceny postępowania opisywanego w artykule adwokata. Opracowując skrót należy zatem uważać na to, aby informacja nie stała się tendencyjna oraz jednostronna.
Korzystając z przedruku nie można zapomnieć o obowiązku wynikającym z art. 34 prawa autorskiego, a mianowicie o konieczności wskazania autora oraz źródła pochodzenia materiału. Należy również wspomnieć, że w ramach dozwolonego użytku możliwe jest rozpowszechnianie utworów zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu.
Przedruk, ale nie za darmo
Na koniec warto pamiętać, że choć zgoda twórców wykorzystywanych utworów na realizację prawa przedruku nie jest wymagana, mają oni prawo domagać się wynagrodzenia za korzystanie z ich utworów. Dotyczy to artykułów, aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich. Wynagrodzenia tego dochodzić może nawet organizacja zbiorowego zarządzania. Wynagrodzenie nie musi być uiszczane w odniesieniu do sporządzonych sprawozdań o aktualnych wydarzeniach oraz innych kategorii dozwolonego użytku nie mieszczących się w art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. b i c prawa autorskiego.
Joanna Basińska - radca prawny